Η ΜΑΧΗ ΤΩΝ ΟΧΥΡΩΝ

Η Μάχη των Οχυρών, 6 - 10 Απριλίου 1941

Κωνσταντίνος Λαγός - Πλάτωνας Περαρής

Θεσσαλονίκη, Μουσείο Φωτογραφίας Δήμου Καλαμαριάς

«Χρήστος Καλεμκερής» 2008, 348 σελ., τιμή 63.90 € / στο βιβλιοπωλείο μας 54.31 €

Όταν στις 6 Απριλίου 1941 ο Χίτλερ έθεσε σε εφαρμογή το σχέδιό του («Επιχείρηση Μαρίτα») για την κατάληψη της Ελλάδας, οι Έλληνες βρίσκονταν σε πόλεμο με την Ιταλία του Μουσολίνι ήδη πέντε μήνες. Οι διαδοχικές όμως ήττες των Ιταλών στο αλβανικό μέτωπο, με αποκορύφωμα την αποτυχία και της «Εαρινής Επίθεσης» τον Μάρτιο του 1941, κατέδειξαν ότι οι Ιταλοί δεν ήταν σε θέση να ανακόψουν την προέλασή του ελληνικού στρατού. Ο Χίτλερ τότε ανέλαβε να αποκαταστήσει το κλονισμένο κύρος του Άξονα αποφασίζοντας να εισβάλει στην Ελλάδα. Ενώ το σύνολο σχεδόν του αξιόμαχου των ελληνικών δυνάμεων αγωνιζόταν εναντίον των Ιταλών, μεγάλος αριθμός γερμανικών στρατευμάτων, εξοπλισμένων με τα τελειότερα μέσα που διέθετε η πολεμική μηχανή του Γ' Ράιχ στάλθηκε στη Βουλγαρία προκειμένου να εισβάλει στη συνέχεια στην ανατολική Μακεδονία και τη δυτική Θράκη.

Μεταξύ 6ης και 9ης Απριλίου 1941 οι Γερμανοί επιτέθηκαν ταυτόχρονα με όλες τις διαθέσιμες δυνάμεις τους σε μια σειρά ελληνικών οχυρών που είχαν ανεγερθεί τα προηγούμενα χρόνια κατά μήκος των βόρειων ελληνικών συνόρων και απάρτιζαν τη λεγόμενη «Γραμμή Μεταξά». Οι λιγοστοί Έλληνες υπερασπιστές που επάνδρωναν τα οχυρά, με ελάχιστα μέσα και δίχως καμία ουσιαστική βοήθεια από τους συμμάχους Βρετανούς, προέβαλαν ηρωική αντίσταση στα συγκροτήματα της Ροδόπολης, του Ρούπελ, των Παλιουριώνων, του Ιστίμπεη, της Κελκαγιά και του Νευροκοπίου εκπλήσσοντας δυσάρεστα τους Γερμανούς. Στις περισσότερες περιπτώσεις οι έλληνες στρατιώτες βρέθηκαν αποκομμένοι από την κεντρική διοίκηση και πολεμούσαν αυτόνομα αδιαφορώντας στο τέλος ακόμη και στις διαταγές συνθηκολόγησης ή υποχώρησης που εξέδωσε το ελληνικό επιτελείο στις 10 Απριλίου. Πολλές από τις φρουρές των οχυρών παραδόθηκαν μόνο μετά την κατάληψη της Θεσσαλονίκης, όταν ο αγώνας ήταν πλέον ανώφελος λόγω της επικείμενης περικύκλωσης τους από τις γερμανικές δυνάμεις.

Ομάδα Γερμανών καταδρομέων στην Καλαμπάκα
υποστηρίζουν με πολυβόλο την επίθεση των συναδέλφων τους
στην Ομορφοπλαγιά

Σήμερα, η ελληνική αντίσταση στη Μάχη των Οχυρών τον Απρίλιο του 1941 αποτελεί μια σχεδόν άγνωστη σελίδα της ελληνικής ιστορίας. Το ολιγοήμερο των μαχών και η γερμανική εισβολή στη Ρωσία μόλις δύο μήνες αργότερα (Ιούνιος 1941) επισκίασαν τις μάχες στη «Γραμμή Μεταξά» ενώ και οι ερευνητές είχαν στη διάθεσή τους ελάχιστες πρωτότυπες πηγές και φωτογραφικό υλικό. Η πλειονότητα των φωτογραφιών από τη γερμανική εισβολή στην Ελλάδα, τη μάχη της Κρήτης και την Κατοχή ελήφθησαν από γερμανούς φωτογράφους που εργάζονταν για τη ναζιστική προπαγάνδα και εκτελούσαν διατεταγμένη υπηρεσία με στόχο να απαθανατίσουν το «μεγαλείο» του γερμανικού στρατού για τις επερχόμενες γενιές.

Έτσι, οι περισσότερες γνωστές φωτογραφίες που σχετίζονται με τη Μάχη των Οχυρών απεικονίζουν Γερμανούς στρατιώτες να ποζάρουν δίπλα στα οχυρά μετά την παράδοση των φρουρών τους. Πρόκειται κυρίως για φωτογραφίες που δημοσιεύτηκαν σε γερμανικά βιβλία μετά τον πόλεμο και που εμφανίζονται τακτικά σε ελληνικά δημοσιεύματα με θέμα τον ελληνογερμανικό πόλεμο. Το παρόν βιβλίο φέρνει στο φως 400 ανέκδοτες φωτογραφίες του Μουσείου Φωτογραφίας «Χρηστός Καλεμκερής» του Δήμου Καλαμαριάς από τη Μάχη των Οχυρών και που δωρήθηκαν στο Μουσείο το 2007 από τον Κωνσταντίνο Λαγό. Οι περισσότερες από αυτές τις φωτογραφίες είναι πρωτότυπες και αδημοσίευτες. Η μεγάλη αξία τους έγκειται στο γεγονός ότι έχουν ληφθεί στην «πρώτη γραμμή» από Γερμανούς αξιωματικούς και οπλίτες.

Ομάδα καταδρομέων στη διάρκεια
επιχείρησης στον Υποτομέα Ρουπέσκο

Σε αντίθεση με τους επίσημους φωτογράφους της γερμανικής προπαγάνδας, οι ερασιτέχνες αυτοί φωτογράφοι απαθανάτιζαν στιγμιότυπα των μαχών δίχως να ελέγχονται από τη λογοκρισία, καθώς τις προόριζαν ως ενθύμια για τα προσωπικά τους λευκώματα. Αυτές οι ερασιτεχνικές φωτογραφίες θεωρούνται ιστορικά ως πιο σημαντικές από τις λεγόμενες "επίσημες", αφού δείχνουν το πραγματικό πρόσωπο του πολέμου, και όχι αυτό που επιθυμούσε να γνωστοποιήσει στο γερμανικό λαό, αλλά και διεθνώς, η ναζιστική προπαγάνδα. Μέσω αυτών των φωτογραφιών, που πλαισιώνονται από μια εμπεριστατωμένη ιστορική μελέτη, ο σύγχρονος αναγνώστης έχει τη δυνατότητα να έρθει σε άμεση επαφή με άγνωστες πτυχές της ελληνογερμανικής σύρραξης, αλλά και να αντλήσει πολύτιμες πληροφορίες για τις μάχες, τις τοποθεσίες, τα μέσα που διέθεταν οι δύο αντίπαλοι, τους στρατιώτες και τους αξιωματικούς που συμμετείχαν στις επιχειρήσεις. Οι φωτογραφίες και το συνοδευτικό κείμενο αποτυπώνουν με τον πλέον ρεαλιστικό τρόπο την απίστευτη σκληρότητα των συγκρούσεων στα οχυρά, τόσο για τους Έλληνες όσο και για τους Γερμανούς.

10 Απριλίου 1941. Οι Γερμανοί του 2ου Τάγματος του 125ου Συντάγματος Πεζικού, με επικεφαλής τον Διοικητή τους Ταγματάρχη Ens, στο ύψωμα Γκολιάμα μόλις έχουν πληροφορηθεί ότι ο στρατηγός Μπακόπουλος υπέγραψε ανακωχή και ότι οι μάχες στη «Γραμμή Μεταξά» έληξαν

Στο ίδιο πλαίσιο, παρατίθενται αποσπάσματα από γερμανικές πηγές της περιόδου 1941-1943, οι οποίες περιλάμβαναν μαρτυρίες Γερμανών αξιωματικών και οπλιτών που συμμετείχαν στις επιχειρήσεις εναντίον των ελληνικών οχυρών και έως σήμερα παρέμεναν σχεδόν άγνωστες, αφού δεν δημοσιεύτηκαν ξανά μετά τον πόλεμο.

Απώτερος στόχος του παρόντος βιβλίου είναι να αποτελέσει αφετηρία ώστε η Μάχη των Οχυρών να έρθει στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος τόσο της επιστημονικής κοινότητας όσο και του ευρύτερου αναγνωστικού κοινού και να αναδειχτούν οι πρωταγωνιστές, ιδίως από την ελληνική πλευρά, που έλαβαν μέρος στις μάχες και αντιμετώπισαν με μοναδική αυταπάρνηση και αυτοθυσία την τελειότερη πολεμική μηχανή που είχε δει έως τότε η ανθρωπότητα.