ΑΡΩΜΑ ΓΥΝΑΙΚΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ

Θησαυροί της Εθνικής Πινακοθήκης III

Άρωμα Γυναίκας στην Ελληνική Ζωγραφική

Επιλογή έργων-επιμέλεια: Μαρίνα Λαμπράκη-Πλάκα,

Έφη Αγαθονίκου, Μαρία Κατσανάκη

Καλλιτεχνική επιμέλεια: Θύμιος Πρεσβύτης,

Θοδωρής Αναγνωστόπουλος

Αθήνα, Εθνική Πινακοθήκη - Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτζου 2008, 227 σελ. με 180 έργα, τιμή 50.00 € / στο βιβλιοπωλείο μας 45.00 €

«Η γυναικεία μορφή, με τη χάρη, την ομορφιά, την περιβολή, τα ανθηρά της χρώματα, προσθέτει ένα δυνατό και πάντα αισθητό άρωμα στη ζωγραφική. Δίκαια λοιπόν επιλέξαμε αυτό τον τίτλο για τον τρίτο τόμο της σειράς «Θησαυροί της Εθνικής Πινακοθήκης», που είναι αφιερωμένος στη γυναίκα. Η γυναίκα υπήρξε ένα ανεξάντλητο ορυχείο έμπνευσης για τους καλλιτέχνες από τότε που δημιουργήθηκε η τέχνη. Οι γλαφυρές φόρμες του γυναικείου σώματος, πλούσιες σε συμβολισμούς ευκαρπίας και μητρότητας, αποτέλεσαν το κοινό θεμέλιο θρησκείας και τέχνης από τις προϊστορικές μητέρες-θεές ως την Αφροδίτη και την Παναγία. Γιατί και η Αφροδίτη ως σεπτή θεά της γονιμότητας λατρεύεται στα χρόνια της ακμής της ελληνικής αρχαιότητας. Αργότερα, στους αλεξανδρινούς χρόνους, η λατρεία της ταυτίζεται με τον έρωτα ως πηγή ηδονής και το κάλλος της χάνει την ιερότητά του. Το μαρτυρούν οι συγγραφείς της ύστερης αρχαιότητας που περιγράφουν ιερόσυλους έρωτες θνητών για έργα τέχνης που απεικόνιζαν την Αφροδίτη.

Νικόλαος Γύζης (1842-1901), «Γιάντες», 1878Λάδι σε μουσαμά, 46x37 εκ.

Αλλά και ο κόσμος της γυναίκας με τη διπλή του σημασία άσκησε πάντοτε μαγνητική έλξη στους δημιουργούς. Ο κόσμος με τη στενή έννοια του διακόσμου και ο κόσμος με την ευρύτερη έννοια: ο χαρακτήρας, τα ήθη, τα πάθη και το πλαίσιο ζωής των γυναικών. Ο κόσμος, με την πρώτη έννοια, ο διάκοσμος, η περιβολή, η ενδυμασία, τα κοσμήματα που παραδοσιακά είναι πλουσιότερα στις γυναίκες, δεν μπορούσαν παρά να ελκύσουν τους καλλιτέχνες, ιδιαίτερα τους εικαστικούς. Το ένδυμα και τα στολίδια αποτέλεσαν ένα ξεχωριστό κεφάλαιο της πλαστικής, της ζωγραφικής και βέβαια των εφαρμοσμένων τεχνών. Η περιβολή, ενδύματα και στολίδια, δεν απασχολούν τους καλλιτέχνες αποκλειστικά και μόνο για την ομορφιά τους· δεν απεικονίζονται μονάχα προς ηδονή, για τη χαρά του βλέμματος. Τις περισσότερες φορές η χρήση και η εικόνα τους έχουν εμβληματικό χαρακτήρα· δηλώνουν την τάξη, τη σειρά, το αξίωμα, τον πλούτο, τη δύναμη που κατέχει ή φιλοδοξεί να επιδείξει ο εικονιζόμενος, άνδρας ή γυναίκα. Στη γυναίκα, οι παραδηλώσεις αυτές είναι ακόμη πιο εύγλωττες. Για την ελληνική τέχνη του 19ου αιώνα, η γλώσσα, ή καλύτερα, ο κώδικας περιβολής μεταφράζει την ευκινησία μιας κοινωνίας που τελεί υπό διαμόρφωση.

Γιάννης Μόραλης (1916), «Μορφή», 1951Λάδι σε μουσαμά, 160x104 εκ.

Ακριβώς αυτή η απροσδιόριστη ακόμη μορφή της ελληνικής κοινωνίας, αμέσως μετά τον πόλεμο της Ανεξαρτησίας και τη δημιουργία του νεότερου ελληνικού κράτους, καθιστά την τέχνη αδιάψευστο μάρτυρα της ιστορικής πραγματικότητας. Η τυπολογία της, τα θέματά της, η μορφή της αισθητοποιούν τις φιλοδοξίες της αναδυόμενης άρχουσας τάξης. Γιατί η επιστήμη τέχνη – σε αντίθεση με τη λαϊκή – έχει ένα συγκεκριμένο ορίζοντα προσδοκίας, μια συγκεκριμένη πελατεία, που είναι η νέα αστική τάξη. Η προέλευσή της είναι συχνά λαϊκή, αγροτική και πάντως παραδοσιακή, έστω και αν προϋποθέτει ενίοτε δύναμη και πλούτο, όπως συμβαίνει με τις οικογένειες των καπεταναίων από τα νησιά Ύδρα, Σπέτσες κ.ά. Αυτό που είναι συναρπαστικό στη νεότερη ελληνική τέχνη είναι ότι την παρακολουθούμε να συνωριμάζει με την ελληνική κοινωνία.»

Μαρίνα Λαμπράκη-Πλάκα
Καθηγήτρια Ιστορίας της Τέχνης
Διευθύντρια της Εθνικής Πινακοθήκης
(Από την εισαγωγή του βιβλίου)

 

Κωνσταντίνος Παρθένης (1878-1967), «Μεγάλο γυμνό (Εύα)», π. 1920-1925Λάδι σε μουσαμά, 127x183 εκ.

Στο λεύκωμα «Άρωμα γυναίκας στην Ελληνική Ζωγραφική», που εξέδωσε ο Όμιλος Φίλων της Εθνικής Πινακοθήκης, με χορηγό το Ίδρυμα Ν. Πατέρας, φιλοξενούνται εκατόν ογδόντα έργα που προέρχονται από τις πλούσιες συλλογές της Εθνικής Πινακοθήκης, μέσα από τα οποία παρακολουθούμε όχι μόνο την εξέλιξη της ελληνικής τέχνης αλλά και τις αλλαγές στο ρόλο της γυναίκας μέσα στην κοινωνία, μιας και η γυναίκα αποτελεί το κεντρικό θέμα αυτού του λευκώματος.

Τα έργα φιλοτεχνήθηκαν από πολύ σημαντικούς Έλληνες καλλιτέχνες, όπως οι: Σπύρος Βασιλείου, Θεόδωρος Βρυζάκης, Δημήτριος Γαλάνης, Γιώργος Γουναρόπουλος, Νικόλαος Γύζης, Νίκος Εγγονόπουλος, Θεόφιλος (Χατζημιχαήλ), Γεώργιος Ιακωβίδης, Χρίστος Καράς, Νικόλαος Κουνελάκης, Νικηφόρος Λύτρας, Γιώργος Μαυροίδης, Γιάννης Μόραλης, Γιώργος Μπουζιάνης, Νίκος Νικολάου, Περικλής Πανταζής, Κωνσταντίνος Παρθένης, Γιώργος Ρόρρης, Παναγιώτης Τέτσης, Γιάννης Τσαρούχης, Νίκος Χατζηκυριάκος Γκίκας κ.ά.