ΤΑ ΠΟΛΙΤΙΚΑ ΚΟΜΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 1821-1936

GUNNAR HERING

Τα πολιτικά κόμματα στην Ελλάδα

1821-1936, τόμοι Α'-Β'

Μετάφραση: Θόδωρος Παρασκευόπουλος

Αθήνα, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης 2008

1419 σελ., τιμή χαρτόδετου σετ 56.05 €

Τιμή πανόδετου σετ 71.34 €, στο βιβλιοπωλείο μας τιμή χαρτόδετου σετ 44.84 €, τιμή πανόδετου σετ 57.07 €

Προϊόν μακρόχρονης και εξαντλητικής έρευνας, μεθοδικής σπουδής και γόνιμου στοχασμού, το βιβλίο αυτό εξιστορεί τη δημιουργία και τους μετασχηματισμούς των ελληνικών πολιτικών κομμάτων κατά την περίοδο 1821-1936. Ο συγγραφέας αναλύει τις ιδεολογικές θέσεις και τα προγράμματα των κομμάτων, τους άρρητους στόχους και τις πρακτικές πολιτικές αποφάσεις τους, την οργανωτική δομή, τις προπαγανδιστικές μεθόδους και τις αντιπαραθέσεις τους. Αντιμετωπίζοντας κριτικά την παλαιότερη ιστοριογραφία, η οποία προσέγγιζε συνήθως το κομματικό φαινόμενο με αρνητική προδιάθεση, επισημαίνει τις μεθοδολογικές αδυναμίες των ιστορικών ερμηνειών που υπερτονίζουν το ρόλο των προσωπικών φιλοδοξιών, των εξωτερικών επιρροών ή των πελατειακών σχέσεων. Η ανάλυσή του δεν περιορίζεται στο κομματικό και πολιτικό σύστημα αλλά προεκτείνεται στην κοινωνική δομή, την οικονομία, το ιδεολογικό και πνευματικό κλίμα και τις κοινωνικές συγκρούσεις της εποχής. Το βιβλίο αποτελεί επομένως και μια εκτενή εισαγωγή στην πολιτική ιστορία της νεότερης Ελλάδας.

 Ιωάννης Καποδίστριας (1776–1831). Ιδρυτής και αρχηγός του Ρωσικού Κόμματος.
Πρώτος κυβερνήτης του ελληνικού κράτους

«Στις 30 Νοεμβρίου 1832 ο τραπεζίτης και φιλέλληνας από τη Γενεύη Ιωάννης Γαβριήλ Εϋνάρδος έγραψε μακροσκελή επιστολή στον Όθωνα Βίττελσμπαχ, ο οποίος μόλις είχε επιλεγεί από τις Μεγάλες Δυνάμεις ως πρώτος Έλληνας βασιλιάς, για να παρουσιάσει με πικρά λόγια στον δεκαεπτάχρονο πόσο δύσκολο ήταν το καθήκον που τον περίμενε. Οι πληγές της Ελλάδος, έγραφε ο Εϋνάρδος, είναι οι αρχηγοί της. Άπαντες έχουν γλώσσαν χρυσωμένην. Ασχολούνται (κατά το πλείστον τουλάχιστον) αποκλειστικώς με τα ιδιαίτερα συμφέροντά των. Και τούτο υπό το πρόσχημα του αγνοτέρου πατριωτισμού. Άπαντες είναι ικανότατοι εις το να προβάλλουν τον εαυτόν των και να εκμηδενίζουν τους αντιπάλους των με εκθέσεις πλήρεις υπερβολής. Συνιστούσε στον μονάρχη να δυσπιστεί προς όλους τους πολιτικούς και να θέσει εαυτόν υπεράνω των κομμάτων. Ύστερα συνέχιζε: Έλαβα το θάρρος να δώσω εις την Μεγαλειότητά σας μίαν εικόνα ήκιστα κολακευτικήν των Ελλήνων αρχηγών. Αλλά όταν επαναφέρω εις την μνήμην μου όλα όσα συνέβησαν κατά τα επτά έτη κατά τα οποία ησχολήθην σχεδόν αποκλειστικώς με τας υποθέσεις της Ελλάδος, πιστεύω ότι δεν είναι υπερβολική. Εν τούτοις, Μεγαλειότατε, έχω την ακράδαντον πεποίθησιν ότι όλοι αυτοί οι μηχανορράφοι αρχηγοί θα σπεύσουν να υποταχθούν εις την εξουσίαν Σας, και ότι όσον μεγαλυτέρα υπήρξε η διχόνοια εις την Ελλάδα μεταξύ των διαφόρων κομμάτων, τόσον περισσότερον ευκολίαν θα έχη η Κυβέρνησίς σας να εγκαταστήση ισχυρούς θεσμούς...

Επαμεινώνδας Δεληγιώργης (1829-1879). Ιδρυτής και αρχηγός του κόμματος Εθνικό Κομιτάτο.
Χρημάτισε έξι φορές πρωθυπουργός ενώ διατηρεί
μέχρι και σήμερα τον τίτλο του νεότερου Έλληνα πρωθυπουργού

[…] Ήδη τις δεκαετίες του 1830 και 1840 αρκετές ελληνικές εφημερίδες διέδιδαν την άποψη ότι τα κόμματα έβλαπταν το κοινό καλό και υπηρετούσαν μόνο τη θεσιθηρία. Η πολιτική σύγκρουση, η διαπάλη των απόψεων ανάμεσα στις πολιτικές παρατάξεις, εμφανίζεται εδώ σαν απορριπτέος νεωτερισμός. Η κομματική ιδιότητα ήταν το σημάδι από το οποίο αναγνωρίζονταν οι εθνικά ύποπτοι.

Χαρίλαος Τρικούπης (1832-1896). Διετέλεσε πρωθυπουργός της χώρας. Γνωστός από το άρθρο «Τις πταίει;» και την περίφημη φράση «Δυστυχώς επτωχεύσαμεν»,

καθώς επί πρωθυπουργίας του (1893-1895)

επιβλήθηκε ο Διεθνής Οικονομικός Έλεγχος στην Ελλάδα.

[…] Στο πρώτο ήμισυ το 19ου αιώνα, και στην Ελλάδα αρκετοί δημοσιογράφοι έβλεπαν τα κόμματα με δυσπιστία, επειδή δεν είχαν κοινοβουλευτική εμπειρία. Στην Οθωμανική Αυτοκρατορία πριν από το 1821 δεν υπήρχε θεσμική ανάγκη για τη δημιουργία κομμάτων: ούτε ο σουλτάνος ούτε κάποιοι άλλοι αξιωματούχοι εκλέγονταν, και δεν υπήρχε κοινοβούλιο. Όπου οι χριστιανοί, στις κοινότητες και σε σωματειακές ενώσεις, όριζαν τους λειτουργούς με εκλογές, δεν χρειάζονταν κόμματα, γιατί ο αριθμός των εκλογέων ήταν μικρός, οι αρμοδιότητες των εκλεγομένων είχαν κυρίως οργανωτικό και τεχνικό χαρακτήρα, το πεδίο των δραστηριοτήτων τους ήταν ─τόσο γεωγραφικά όσο και ως προς τον αριθμό των ανθρώπων─ περιορισμένο και η έλλειψη εξουσίας τους στα μεγάλα πολιτικά ζητήματα προφανής. Το πολύ πολύ να δημιουργούνταν μικρές κλίκες με ταχεία μεταβολή σχήματος και σύνθεσης.

 Αλέξανδρος Παπαναστασίου (1876-1936). Επί πρωθυπουργίας του κατατέθηκε ψήφισμα (25/3/1924)
στην Δ΄ Συντακτική Συνέλευση για την
ανακήρυξη της αβασίλευτης δημοκρατίας.

Γνωστός και ως «πατέρας της Δημοκρατίας»

Θα πρέπει ωστόσο να διαχωρίσουμε τη δυσαρέσκεια για το ασυνήθιστο, το έως τότε άχρηστο, από την ιδεολογική καταδίκη των πολιτικών κομμάτων μετά την επικράτηση του κοινοβουλευτικού συνταγματικού κράτους. Και στην περίπτωση όπου μπορεί να αποδειχτεί, ακόμη και στην επιλογή των λέξεων, η ύπαρξη ενός τέτοιου συνδετικού νήματος με το παρελθόν, παραμένει το ερώτημα γιατί εξακολουθούν να επιδρούν αυτές ακριβώς οι παραδόσεις, παρότι η πολιτική πραγματικότητα είχε φέρει από καιρό στο προσκήνιο τη διαφορά μεταξύ των νέων κομμάτων και των προκοινοβουλευτικών συνωμοτικών κύκλων και εσμών. Η καθύβριση του κομματικού φαινομένου μετά την κατάρρευση των αυταρχικών σχημάτων κυριαρχίας και της συνακόλουθης μεταβατικής περιόδου ανήκει μάλλον στην ιστορία των αντικοινοβουλευτικών και αντιδημοκρατικών ιδεολογιών και κινημάτων, που αναφύονται στο έδαφος του ίδιου κοινοβουλευτικού συνταγματικού κράτους.

Ελευθέριος Βενιζέλος (1864-1936). Ίδρυσε το Κόμμα των Φιλελευθέρων (1910)
και αναδείχθηκε σε έναν από τους σημαντικότερους
πολιτικούς της νεότερης Ελλάδας.

Η πορεία μας κατά τη διερεύνηση του θέματος θα αποκαλύψει και την αρνητική προδιάθεση κάποιων ιστορικών απέναντι στα κόμματα, μερικές φορές και απέναντι στην κοινοβουλευτική δημοκρατία, και θα καταδείξει πόσο ανάρμοστες μέθοδοι και ανάρμοστα κριτήρια χρησιμοποιήθηκαν για την πραγμάτευση του θέματός μας έως πρόσφατα. Εκτός από τις πολιτικές επιπτώσεις τέτοιων μεθόδων, οι εκτιμήσεις των ιστορικών οδήγησαν την έρευνα και την αξιολόγηση νέων πηγών σε μια κατεύθυνση όπου ήταν εύκολο να διαδοθεί η πολιτική δεισιδαιμονία, αλλά ήταν δύσκολο να αποκτηθεί η γνώση…»

(Από την εισαγωγή του βιβλίου)

Για να διαβάσετε σχετικό άρθρο του κ. Πολυμέρη Βόγλη στο περιοδικό Βιβλιοθήκη της εφημερίδας Ελευθεροτυπία (2/12/05), πατήστε εδώ:
http://archive.enet.gr/online/online_issues?pid=51&dt=02/12/2005&id=47377576