ΜΟΥΣΙΚΟΣ ΧΑΡΤΗΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ

Μουσική από το Βορειοανατολικό Αιγαίο

Επιστημονική επιμέλεια/κείμενα

/επιλογή ηχητικού υλικού: Θεοφάνης Α. Σουλακέλλης
Επιμέλεια έκδοσης: Άννα Καραπάνου
Αθήνα, Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων 2009
96 σελ., τιμή 50.00 €, έκπτωση 10%
Τελική τιμή 45.00 €

Πρόκειται για τον τρίτο τόμο της εκδοτικής σειράς Μουσικός Χάρτης του Ελληνισμού. Στο λεύκωμα παρουσιάζεται η μουσική πορεία των νησιών του βορειοανατολικού Αιγαίου ανά τους αιώνες, σαν γέφυρα μεταξύ Ανατολής και Δύσης. Με θαυμαστό τρόπο, τα νησιά αυτά κατόρθωσαν να διατηρήσουν τη μουσική τους γλώσσα, αντιμετωπίζοντας με φαντασία και έμπνευση το καινούριο, αλλά και διαφυλάσσοντας με σεβασμό το πατροπαράδοτο. Στους τέσσερις ψηφιακούς δίσκους (CDs) που συνοδεύουν την έκδοση καταγράφονται τραγούδια αργά και γοργά με ποικίλη θεματολογία (κύκλος της ζωής, κύκλος του χρόνου και άλλα), τραγούδια εγχώρια αλλά και επείσακτα που έγιναν κτήμα των νησιωτών. Το λεύκωμα πλαισιώνεται από πλούσιο φωτογραφικό υλικό.

Μουσικοί και χορευτές στην Αγιάσο

«Η πλούσια μουσική και ορχηστική παράδοση των νησιών του βορειοανατολικού Αιγαίου παρουσιάζει ιδιαιτερότητες όσον αφορά την ποιητική γλώσσα, το μουσικό περιεχόμενο και τα μέσα που χρησιμοποιούνται για τη μουσική εκτέλεση. Ο τρόπος με τον οποίο παίζεται ένας ρυθμός ποικίλλει από τόπο σε τόπο, ακόμη και από χωριό σε χωριό της ίδιας επαρχίας. Το τοπικό χρώμα, επίσης, αποδίδεται τόσο από τον τραγουδιστή και τα σολιστικά ή τα συνοδευτικά μουσικά όργανα, όσο και από το σύνολο, την κομπανία, που και αυτή διαφέρει από τόπο σε τόπο.

Εξετάζοντας προσεκτικά τα μουσικά ιδιώματα της περιοχής από γραπτές έντυπες συλλογές και ακούγοντας τραγούδια από ηχητικές καταγραφές, μπορούμε να πούμε ότι οι θαλασσινοί δρόμοι λειτούργησαν δραστικά: πήραν, έφεραν, διασταύρωσαν, διακλάδωσαν μουσικές πληροφορίες. Το ταξίδι μακρύ από και προς το Αιγαίο, ταξίδεψαν στα δυτικά παράλια της Μικρασίας και πέρασαν, όπως φαίνεται, και στην Προποντίδα.

Κατά συνέπεια, στα νησιά του βορειοανατολικού Αιγαίου, εκτός από τα «πανελλήνια» τραγούδια, συναντάμε κι άλλα τα οποία δίνουν την εντύπωση επιτόπιων ασμάτων και που, λόγω της γειτνίασης των τόπων με την Κωνσταντινούπολη και τη Σμύρνη, χρειάζονται προσεκτική εξέταση, για να διαπιστωθεί η πραγματική προέλευσή του...»

(Θεοφάνης Α. Σουλακέλλης
Απόσπασμα από Το βορειοανατολικό
Αιγαίο και οι μουσικές του, σελ. 31)

Γαμήλια πατινάδα στο Δαφνώνα της Χίου. Από αριστερά: κωνσταντίνος Κάμπουρας (βιολί) και Κωνσταντίνος Γιασεμής (βιολί), Στέφανος Νεαμονιτάκης (κλαρίνο), Κωστής Ρισκάκης (ούτι), Μανώλης (ακορντεόν). Αρχές δεκαετίας 1950

«Τα νησιά του βορειοανατολικού Αιγαίου είναι αρκετά μεγάλα σε έκταση ώστε να διαθέτουν δικό τους, το καθένα, μουσικό και ποιητικό χαρακτήρα, διαφορετικό από εκείνο των άλλων νησιών του Αρχιπελάγους. Ωστόσο ανήκουν σε διαφορετική φυλετική και γλωσσική κατηγορία. Αιολείς οι Μυτιληνιοί και εν μέρει οι Σαμιώτες, Ίωνες οι Χιώτες. Τη γλωσσική διαφορά ακολουθεί και διαφορετική γλωσσική προσωδία που εκφράζεται με διαφοροποίηση στη μουσική και το χορό. Κοινό γνώρισμα των κατοίκων τους είναι η αγάπη προς τη μουσική και την ποίηση, η ευχέρεια στην αρμογή του στίχου και της μελωδίας και το πάθος για το γλέντι και το χορό.

Το πρώτο ρεμπέτικο μουσικό σύνολο στην Αγιάσο.
Ελευθέριος Καλέλλης (τρίχορδο μπουζούκι),
Βασίλειος Βαγιάνας (κιθάρα)

[…] Η μουσικοχορευτική παράδοση της Λέσβου, ανταποκρινόμενη στον ατίθασο χαρακτήρα των Λεσβίων, περιλαμβάνει βαρείς χορούς, ζεϊμπέκικα και καρσιλαμάδες, και κατά κύριο λόγο κασάπικα, συρτούς και μπάλλους.

Στη Λήμνο, τοπικοί σκοποί όπως ο κεχαγιάδικος, το μπρος πίσω, το πάτημα, ο Παναγιά χορός και άλλοι συνυπάρχουν με τα μουσικά μέλη που έφεραν πρόσφυγες από το Ρεΐς-Ντερέ (Μικρά Ασία) και την Κούταλη (Προποντίδα).

Συρτοί και μπάλο, αποκριάτικοι δετοί ή σταυρωτοί και διπλοί, ο καθαρά τοπικός τρίπατος των Νενήτων, όλοι σε ρυθμό δακτυλικών ποδών, με τα δευτερεύοντα σε συχνότητα χρήσης κασάπικα, καλαματιανά, πατητούς, και καρσιλαμάδες, αποτελούν το κύριο γνώρισμα της χιώτικης μουσικής παραγωγής, η οποία ανταποκρίνεται στον ήπιο και μαλακό χαρακτήρα των Χιωτών.

Αποκριάτικο δρώμενο της τράτας στην Αγιάσο

Τη συνέχεια της μουσικής δημιουργίας και πράξης μέσα στους αιώνες, από την αρχαιότητα έως τις ημέρες μας, αναδεικνύουν επίσης, ενδεικτικά τα παρακάτω. Στα νησιά Λέσβο και Σάμο, μέχρι και σήμερα, η εκκλησιαστική τελετή της ευλογίας της θυσίας των ταύρων συνοδεύεται από τραγούδια και χορούς. Τη Μεγάλη Παρασκευή γυναίκες θρηνούν γύρω από τον Επιτάφιο, όπως μοιρολογούν τους νεκρούς. Μητέρες νανουρίζουν ακόμη τα μωρά τους και ορισμένα παιδιά επικαλούνται, όπως παλαιότερα, τον ήλιο στα παιχνίδια τους. Στη Λήμνο, οι πρόσφυγες μεταφέρουν ιστορίες παλιές, για το νεκρό αδελφό, για τη Σούσα και για το Γιάννο με τη Μαριγώ, θέματα που απλώνονται από τα παράλια της Μικράς Ασίας στον ελλαδικό χώρο, στον ευρύτερο βαλκανικό και στην Κάτω Ιταλία. Στη Χίο ακούγεται συχνά της Ωριας το κάστρο, στις Οινούσσες λόγια για της αγάπης το βοτάνι και το σκοπό της Σίνας. Στα Ψαρά ο επισκέπτης επιβιβάζεται στα καράβια, συμμαχητής με τους ντόπιους, για της Αττάλειας τα νερά.»

(Θεοφάνης Α. Σουλακέλλης
Απόσπασμα από Μουσικά ιδιώματα
και τοπικά χαρακτηριστικά, σελ. 32-33)