ΑΡΧΕΙΟ ΑΛΗ ΠΑΣΑ

ΑΡΧΕΙΟ ΑΛΗ ΠΑΣΑ ΓΕΝΝΑΔΕΙΟΥ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗΣ ΤΗΣ ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΗΣ

ΣΧΟΛΗΣ ΑΘΗΝΩΝ

Έκδοση, σχολιασμός, ευρετήρια: Βασίλης Παναγιωτόπουλος, µε τη συνεργασία των Δηµήτρη Δηµητρόπουλου και Παναγιώτη Μιχαηλάρη
Αθήνα, Ινστιτούτο Νεοελληνικών Ερευνών

Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών 2007-2009
τ. Α΄, 1747-1808, 809 σελ.
τ. Β΄, 1809-1817, 923 σελ.
τ. Γ΄, 1818-1821, 709 σελ.
τ. Δ΄, Εισαγωγή - Ευρετήρια - Γλωσσάρι, 720 σελ.

Τιμή 100.00 €, έκπτωση 10%

Τελική τιμή 90.00 €

Ο Aλή πασάς Τεπελενλής, πασάς των Ιωαννίνων (1750-1822) αποτελεί µια αµφιλεγόµενη αλλά αναµφισβήτητα κυρίαρχη φυσιογνωµία της νέας Ελληνικής Ιστορίας. Το µυθικό αυτό πρόσωπο παρουσιάζει ανάλογο ενδιαφέρον τόσο για την ιστορία της φθίνουσας Οθωµανικής Αυτοκρατορίας όσο και ειδικότερα για την αναδυόµενη εθνική ιστορία της Αλβανίας. Η τελευταία, µέσω της ανάδειξης Αλβανών πασάδων στα πασαλίκια της ευρύτερης περιοχής Αλβανίας και Ηπείρου και ιδιαίτερα του Αλή πασά στα Γιάννενα, βλέπει την αναβάθµιση της Αλβανικής παρουσίας στο οθωµανικό σύστηµα διοίκησης και κάποιες πρόδροµες µορφές αλβανικής εθνικής αφύπνισης.

Η γειτονία του πασαλικίου των Ιωαννίνων µε τα διεθνοποιηµένα Επτάνησα που στα χρόνια του Αλή πασά είδαν να εναλλάσσονται τέσσερις ξένες κυριαρχίες (βενετική, γαλλική, ρωσική, αγγλική) έδωσε αφορµή σε µια εντυπωσιακή σειρά ξένων συγγραφέων, της εποχής του αλλά και µεταγενέστερων, να ασχοληθούν µε το πρόσωπό του και κάποια άλλα επιτεύγματά του, τη βάρβαρη συµπεριφορά και τα εγκλήµατά του. Μερικά δηµοσιευµένα έγγραφα που ο ίδιος έχει στείλει σε τρίτους, ή προέρχονται από διπλωµατικές πηγές, δεν διαψεύδουν την αντιφατική εικόνα που ξεπηδάει µέσα από τις µαρτυρίες των αφηγηµατικών έργων.

Ωστόσο έλλειπε ως τώρα η µεγάλη αυθεντική πηγή πληροφοριών, δηλαδή το προσωπικό του αρχείο, που θα επιβεβαίωνε ή θα διέψευδε την επικρατούσα ─ευρωπαϊκή και ελληνική─ αντίληψη για το άτοµο και τις πράξεις του.

Αυτό το προσωπικό αρχείο του Αλή πασά, ή καλύτερα, το τµήµα του που έχει διασωθεί µέσα από δαιδαλώδεις και εν µέρει ανεξιχνίαστες συνθήκες, φυλάσσεται σήµερα στη Γεννάδειο Βιβλιοθήκη Αθηνών (1.500 περίπου ελληνικά έγγραφα) και δηµοσιοποιείται στο σύνολό του µέσα από την παρούσα έκδοση. Με την πιστή µεταγραφή των εγγράφων, τον συστηµατικό υποµνηµατισµό και την παροχή κάθε δυνατής βοήθειας προς τον αναγνώστη (ευρετήρια, γλωσσάρια κ.ά.), διευκολύνεται η κατανόηση της λειτουργίας ενός πρωτόγονου ή ηγεµονικού συστήµατος και µιας δυσνόητης γραφειοκρατίας που το συνοδεύει. Η έκδοση του Αρχείου του Αλή πασά ρίχνει ένα νέο ισχυρό φωτισμό σε μια από τις σπουδαιότερες περιόδους της ελληνικής ιστορίας.

Luis Dupre, Ο Αλή πασάς στη λίμνη του Βουθρωτού, 1819, (λεπτομέρεια). Έγχρωμη λιθογραφία από το: Μανόλης Βλάχος, Luis Dupre, Ταξίδι στην Αθήνα και την Κωνσταντινούπολη, Αθήνα, Ολκός 1994, σελ. 124 και 153

Ακολουθεί συνέντευξη του ιστορικού Βασίλη Παναγιωτόπουλου, που επιμελήθηκε την έκδοση του Αρχείου, στη Μικέλα Χαρτουλάρη. (Εφημερίδα ΤΑ ΝΕΑ /Σαββατοκύριακο 27-28 Φεβρουαρίου 2010, στήλη Ιστορία, σελ. 26 & 55)

Αλή Πασάς: στα όρια της ιδιοφυΐας και της νεύρωσης

«O Αλή Πασάς ήταν μια προσωπικότητα στα όρια της ιδιοφυΐας αφενός και της νεύρωσης αφετέρου. Όπως προκύπτει από το Αρχείο του και από την Εισαγωγή του Παναγιωτόπουλου, είχε μια πρωτόγονη και ταυτόχρονα επεξεργασμένη πολιτική σκέψη και έντονη λαϊκή συνείδηση που του επέτρεψε να διαχειριστεί αποτελεσματικά τόσο τις πολιτικο-διπλωματικές συνθήκες της εποχής του όσο και τις ατέλειες του οθωμανικού διοικητικού συστήματος. Ήταν από όλους τους πασάδες εκείνος που κατάλαβε καλύτερα τα παιχνίδια των ευρωπαϊκών δυνάμεων και που επικοινωνούσε περισσότερο με τη Δύση ─αλληλογραφούσε μάλιστα με τον Ναπολέοντα─, ωστόσο δεν ήταν δυτικόφρων και παρέμεινε παραδοσιακός. Η υποτιθέμενη ανεξιθρησκία του ήταν μια μορφή συγκάλυψης της επιθετικότητάς του. Στην πραγματικότητα ήταν δεισιδαίμων και αβυσσαλέα καχύποπτος, βίαιος τόσο απέναντι στους χριστιανούς (π.χ. Σουλιώτες) όσο και απέναντι στους ομοθρήσκους του. Και σε μια εποχή κατά την οποία τα αξιώματα στην Οθωμανική Αυτοκρατορία ήταν συνήθως ετήσια, εκείνος κατάφερε να γίνει ο μακροβιότερος πασάς σε ένα πόστο, μένοντας κυρίαρχος στα Ιωάννινα για 33 χρόνια!

Για ποιον λόγο, κύριε Παναγιωτόπουλε, μας ενδιαφέρει σήμερα ο Αλή Πασάς;

Πρώτα πρώτα διότι είναι μια κυρίαρχη φυσιογνωμία της ελληνικής ιστορίας, που έχει σχέση με την Ελληνική Επανάσταση. Όλο το στρατιωτικό και πολιτικό προσωπικό που έλαβε μέρος στον Αγώνα είναι άμεσα ή έμμεσα συνδεδεμένο με τον Αλή Πασά: είτε στην υπηρεσία του όπως ο Ανδρούτσος, ο Καραϊσκάκης, ο Πανουργιάς ή ο Κίτσος Τζαβέλλας και στην αυλή του όπως ο Κωλέττης, ο Βηλαράς, ο Ψαλίδας, είτε ως αντίπαλοί του. Όπως οι Σουλιώτες οι οποίοι εξοντώνονται το 1803 από τον Αλή αλλά επιστρέφουν το 1820 στο Σούλι για να τον στηρίξουν εναντίον των σουλτανικών στρατευμάτων που τον πολιορκούν όταν κηρύσσεται αποστάτης. Σκεφθείτε πως στο ξεκίνημα του Αγώνα, επί 10-11 μήνες ο Αλή και οι Έλληνες συμβαδίζουν, και σε κάποιο βαθμό συνεργάζονται- αν και όχι ρητά- εναντίον της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και της Πύλης, ώσπου ο πανίσχυρος Αλή νικιέται. Δεν είναι λοιπόν τυχαίο ότι οι Φιλικοί, στο συνθηματικό γλωσσάρι τους τον έλεγαν «Ο Πενθερός».

Ο Αλή έχει όμως ειδικό βάρος και επειδή σχετίζεται με την αναδυόμενη εθνική ιστορία της Αλβανίας, με την ιστορία της φθίνουσας Οθωμανικής Αυτοκρατορίας καθώς και με τα διεθνοποιημένα, όπως λέτε, Επτάνησα...

Φυσικά, διότι είναι περιφερειακός πασάς σε ζωτική περιοχή των ελληνικών χωρών, με ισχυρή αναλογία ορθόδοξου πληθυσμού, ισχυρή ορθόδοξη αλβανική κοινότητα, ισχυρή παρουσία Αλβανών μουσουλμάνων που παρουσιάζουν χαμηλό βαθμό εκτουρκισμού (είναι ελληνόφωνοι/αλβανόφωνοι), μια περιοχή που παράλληλα δέχεται μεγάλη εισροή ιδεών του Διαφωτισμού. Επίσης διότι βρίσκεται σε επαφή με τα Ιόνια Νησιά σε μια εποχή όπου εναλλάσσονται εκεί τέσσερις διαδοχικές ηγεμονίες (Βενετία, Γαλλία, Ρωσία, Αγγλία), άρα το πασαλίκι του γίνεται δίαυλος για τη συνάφεια με τη Δύση. Τέλος επειδή την ώρα που η αυτοκρατορία μοιάζει να μην είναι σε θέση να διαχειριστεί την εξουσία, εκείνος γίνεται από τους πλέον χαρακτηριστικούς εκφραστές σεπαρατιστικών (χωριστικών) λύσεων που προσβλέπουν στον ρεφορμισμό (μεταρρύθμιση) του σουλτανικού καθεστώτος. Στο τέλος βέβαια, η δική του λύση θα αποδειχθεί αναποτελεσματική και το μόνο αντίπαλο μοντέλο που θα αποδώσει θα είναι εκείνο που θα στηριχθεί στις εθνικές κοινότητες. Η λύση δηλαδή που εκπροσωπούν η σερβική και η Ελληνική Επανάσταση.

Joseph Cartwright, Ο Αλή πασάς 1819, (λεπτομέρεια).
Έγχρωμη χαλκογραφία από το: Τόπος και εικόνα τ. ΣΤ΄.
Επιμέλεια: Μανόλης Βλάχος, Αθήνα, Ολκός 1983, σελ. 124 και 153

Στην υπηρεσία του Αλή Πασά συναντάμε ορισμένα πρόσωπα που θα παίξουν ηγετικό ρόλο στην Επανάσταση, όπως ο Ανδρούτσος ή ο Καραϊσκάκης. Πώς συμβιβάζονται αυτές οι συμπεριφορέςόργανα εξουσίας και στοιχεία αντίστασης;

Η υπηρεσία χριστιανών ως φρουρών της υπαίθρου είναι από παλιά γνωστή στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Αυτοί είναι οι αρματολοί που ο λαός τούς δέχεται κυρίως επειδή κυνηγάνε τους ληστές. Ο Αλή Πασάς έδωσε ιδιαίτερη έμφαση στον θεσμό, τον αναβάθμισε και με την πολιτική τού διαίρει και βασίλευε, χρησιμοποίησε δεξιοτεχνικά ορισμένες από τις ομάδες των ορεινών περιοχών (της Στερεάς κυρίως και της Ηπείρου) για τη δημιουργία δικής του τοπικής επιρροής. Όταν όμως ξεσπά η Επανάσταση, ο Αλή Πασάς βρίσκεται υπό διωγμόν από την Υψηλή Πύλη και οι αρματολοί, εν μέρει ή σταδιακά, αποδεσμεύονται από την επιρροή του και προσχωρούν στην εθνική εξέγερση. Ωστόσο, σε σχέση με άλλες ομάδες όπως οι κοτζαμπάσηδες ή ο κλήρος, εκείνοι αμφιταλαντεύτηκαν περισσότερο απ΄ όλους ως προς τη βαθύτερη ιδεολογική τους ένταξη. Ήταν όμως τόσο απαραίτητοι για να υπάρξει ένοπλη αντίσταση στην αυτοκρατορία, ώστε οι άλλες ομάδες ανέχονταν τις αδυναμίες τους.

Είναι ο Αλή Πασάς ο πρόδρομος της αλβανικής αφύπνισης;

Αυτό υποστηρίζεται από μερίδα της αλβανικής ιστοριογραφίας, και είναι μια επιβίωση των ρομαντικών ιδεών για τη συγκρότηση των βαλκανικών ταυτοτήτων. Ο Αλή είναι ένας Αλβανός, μουσουλμάνος, Οθωμανός πασάς αλλά δεν φαίνεται να είχε ποτέ δράση εθνοτικού τύπου. Δεν έδειξε ποτέ καμία ιδιαίτερη εύνοια προς τους αλβανικούς ή αλβα νόφωνους πληθυσμούς, ούτε προκύπτει από πουθενά καμία φροντίδα του για την ανάδειξη μιας ιδιαίτερης αλβανικής κουλτούρας. Αντίθετα απεχθανόταν ιδιαίτερα τους αλβανικής καταγωγής τοπικούς μουσουλμάνους ηγεμονίσκους και τις ανυπότακτες κοινότητες.

Luis Dupre, Ο σφραγιδοφύλακας του Αλή πασά [πρόκειται για τον Άγο Μουχουρνάρη, από τα βασικά πρόσωπα του Διβανίου του Αλή Πασά], 1819 (λεπτομέρεια) από το: Μανόλης Βλάχος, Luis Dupre, Ταξίδι στην Αθήνα και την Κωνσταντινούπολη, Αθήνα, Ολκός 1994, σελ. 89

Στη σχολική ιστορία το Σούλι εμφανίζεται ως πρόδρομος της ελληνικής εξέγερσης κατά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Τι μαθαίνουμε γι΄ αυτό, από το Αρχείο του Αλή Πασά;

Οι Σουλιώτες ήταν μια ανυπότακτη ορεινή κοινότητα, στηριγμένη στη δύναμη των όπλων, που ζούσε από την έμμεση ή άμεση εκμετάλλευση των γειτονικών πληθυσμών. Από τη στιγμή λοιπόν που ο Αλή Πασάς ήθελε να επεκτείνει την κυριαρχία του σε όλη την περιοχή, δεν μπορούσε να ανεχτεί τοπικούς θύλακες μη ελεγχόμενης εξουσίας· γι΄ αυτό επιδίωξε με τέτοια επιμονή τη φυσική τους εξόντωση. Από το Αρχείο του μαθαίνουμε όλη τη διαδικασία της πολιορκίας του Σουλίου και τη σταδιακή αποδυνάμωση της άμυνας των Σουλιωτών, περισσότερο από κούραση και διάσπαση της εσωτερικής συνοχής τους παρά από κλασικού τύπου προδοσία, όπως κατά καιρούς έχει γραφτεί».


Ολόκληρο το δημοσίευμα μπορείτε να το διαβάσετε εδώ