ΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΤΟΠΩΝΥΜΙΑ ΤΗΣ ΚΡΙΜΑΙΑΣ ΚΑΙ ΤΟ ΓΛΩΣΣΙΚΟ ΙΔΙΩΜΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΤΗΣ ΟΥΚΡΑΝΙΑΣ

ΑΝΔΡΕΑΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ ΜΠΙΕΛΕΤΣΚΙ

Τα ελληνικά τοπωνύμια της Κριμαίας

και το γλωσσικό ιδίωμα των Ελλήνων

της Ουκρανίας

Αθήνα, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Ε.Μ.Π. 2009

256 σελ., τιμή 26.37 €, έκπτωση 10%

Τελική τιμή 23.73 €

Ο καθηγητής της Κλασικής Φιλολογίας και Γλωσσολογίας στο Πανεπιστήμιο του Κιέβου Ανδρέας Αλεξάνδρου Μπιελέτσκι (1911-1995) είχε γράψει πολλές εργασίες σχετικά με το ελληνικό ιδίωμα των Ελλήνων της Ουκρανίας και τα τοπωνύμια της Κριμαίας. Στο βιβλίο αυτό, δημοσιεύονται δύο από τις πιο σημαντικές εργασίες του στον εν λόγω τομέα.

Στην πρώτη, Τα ελληνικά τοπωνύμια της Κριμαίας, καταγράφονται εκατοντάδες τοπωνύμια, ερμηνεύονται, ετυμολογούνται και ταξινομούνται. Από την Κριμαία πέρασαν Σκύθες, Έλληνες της αρχαιότητας, Βυζαντινοί, Τάταροι, Γότθοι, Ρώσοι, Αρμένιοι, Έλληνες του Πόντου. Τα τοπωνύμια περιγράφουν όλες αυτές τις διαδοχικές αναμείξεις λαών και γλωσσών και απαιτεί πολύ οξυδέρκεια και αντικειμενικότητα από τον ερευνητή για να τα αναλύσει. Υπάρχουν τοπωνύμια που ξεκίνησαν από μια γλώσσα, στη συνέχεια ή μεταφράστηκαν στη νέα γλώσσα και συνέχισαν να υπάρχουν με τη μεταφρασμένη τους μορφή ή δημιουργήθηκαν νέα στην καινούργια γλώσσα.

Αν ληφθεί υπόψη ότι αυτό δεν συνέβη μία μόνο φορά αλλά πολλές, και ακόμη ότι μεγάλες μάζες των λαών της περιοχής άλλαζαν και γλώσσα (έχουμε έτσι ταταρόφωνους Έλληνες, ενώ όλοι γνώριζαν ρωσικά και παράλληλα ήξεραν και το αρχικό τους ποντιακό ιδίωμα), απαιτείται γνώση όχι μόνο της ιστορίας του τόπου αλλά και των γλωσσών αυτών. Ακόμη, δεν είναι «επίσημες» γλώσσες (τουρκικά, ελληνικά, ρωσικά) αλλά ιδιώματα (ταταρικά, ποντιακά κ.ά.) και μάλιστα χωρίς δική τους γραφή αλλά με χρήση ελληνικού, κυριλλικού ή τουρκικού αλφαβήτου, άρα καταλαβαίνει κανείς την πολυπλοκότητα του προβλήματος.

Στη δεύτερη, Το γλωσσικό ιδίωμα των Ελλήνων της Ουκρανίας, αναλύεται σε όλες τις πλευρές του. Το ιδίωμα αυτό βασίζεται στο ποντιακό ιδίωμα (οι Έλληνες της Ουκρανίας εγκαταστάθηκαν στην Κριμαία από τον Πόντο από τη Μεγάλη Αικατερίνη το 1778, αλλά βρήκαν εκεί και παλαιότερους ελληνικούς πληθυσμούς). Το ιδίωμα αναλύεται γλωσσολογικά, γραμματικά και συντακτικά, και γίνεται σύγκριση των διαφόρων τοπικών μορφών του. Και εδώ, ισχύουν όλα τα προβλήματα από την αλληλεπίδραση αρχαίων και μεσαιωνικών ελληνικών, ποντιακού ιδιώματος, ταταρικών, τουρκικών, ρωσικών.

Ο Α.Α. Μπιελέτσκι ευτύχησε με τη σύζυγό του Τατιάνα Ν. Τσερνισσόβα να οργανώσουν ερευνητικές αποστολές στην περιοχή μετά τον Πόλεμο, από το 1945 έως τις αρχές της δεκαετίας του '50, και αυτό είναι σημαντικό διότι το ιδίωμα ήταν ζωντανή γλώσσα τότε, και δεν είχε έλθει ως «αναβίωση» η νέα (επίσημη) ελληνική γλώσσα, πλεονεκτήματα που δεν μπορούν να έχουν οι σημερινές έρευνες.

(από το οπισθόφυλλο του βιβλίου)

Ο Ανδρέας Αλεξάνδρου Μπιελέτσκι γεννήθηκε στο Χάρκοβο της Ουκρανίας στις 10 Αυγούστου 1911 και πέθανε στο Κίεβο στις 10 Απριλίου 1995. Δίδαξε Κλασική Φιλολογία στο Πανεπιστήμιο του Κιέβου και εργαζόταν στα Ινστιτούτα Γλωσσολογίας και Αρχαιολογίας της Ακαδημίας Επιστημών της Ουκρανίας. Οι σχεδόν 150 μελέτες του αναφέρονται στη θεωρητική γλωσσολογία, την κλασική φιλολογία, τις επιγραφές της Ολβίας, τη νεοελληνική διαλεκτολογία. Γνώριζε 17 γλώσσες, αρχαίες και σύγχρονες.

Από το 1945 ως το 1955 οργάνωσε τις διαλεκτολογικές αποστολές στην Κριμαία, στις οποίες και μετείχε μαζί με τη σύζυγό του Τατιάνα Ν. Τσερνισσόβα, όπου συγκέντρωσε και μελέτησε πλούσιο υλικό από το ζωντανό τότε ελληνικό ιδίωμα και τα τοπωνύμια της Κριμαίας.

Υπήρξε φλογερός φιλέλληνας, έγραψε ποιήματα στα νέα ελληνικά, διετέλεσε πρόεδρος του Σοβιετοελληνικού Συνδέσμου Φιλίας. Τον ανακήρυξε επίτιμο μέλος της η εν Αθήναις Αρχαιολογική Εταιρεία.

Μετά το θάνατό του, οι μαθητές του στο Κίεβο ίδρυσαν τον Επιστημονικό Ιστορικό - Φιλολογικό Σύλλογο Ανδρέας Μπιελέτσκι με αντικείμενο τη μελέτη του ελληνισμού της Κριμαίας και τη διαφύλαξη και αξιοποίηση του αρχείου του.