HOMO NECANS

WALTER BURKERT
HOMO NECANS
Ανθρωπολογική προσέγγιση στη θυσιαστήρια

τελετουργία και τους μύθους της αρχαίας Ελλάδας

Μετάφραση: Βάιος Λιαπής

Αθήνα, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης 2011
598 σελ. με 9 α/μ εικόνες
Tιμή χαρτόδετου 32.00 €, στο βιβλιοπωλείο μας 28.80 € 
Τιμή πανόδετου 42.00 €, στο βιβλιοπωλείο μας 37.80 € 

Το διάσημο αυτό έργο του Βάλτερ Μπούρκερτ, ρηξικέλευθο για την εποχή που πρωτοδημοσιεύτηκε στα γερμανικά (1972), έθεσε σε νέες βάσεις τη μελέτη της αρχαίας ελληνικής θρησκείας, δεδομένου ότι προσεγγίζει τους μύθους και τη θυσιαστήρια τελετουργία της αρχαίας Ελλάδας με το πρίσμα της συγκριτικής Ανθρωπολογίας. Και ακριβώς στην Ανθρωπολογία παραπέμπει ο λατινικός τίτλος Homo necans (Ο άνθρωπος που θανατώνει) και στους ανθρωπολογικούς όρους του τύπου Homo sapiens, Homo habilis και άλλους ανάλογους, οι οποίοι προσδιορίζουν τις φάσεις της εξέλιξης του ανθρώπινου είδους.

Πρετοιμασία θυσίας. Από αριστερά: αυλητής, θεράπων με αμνό, θύτης που εξαγνίζεται με χέρνιβες (νερό για το τελετουργικό πλύσιμο των χεριών πριν από ιεροπραξίες), ο βωμός με σωρό ξύλα αναμμένα, θεράπων που κρατεί δοχείο και δίσκο με προσφορές, αξιωματούχος (μάντης;). Αττικός ερυθρόμορφος κωδωνόσχημος κρατήρας, έργο του ζωγράφου του Κλεοφώντος, 440/430 π.Χ. Βοστώνη, Μουσείο Καλών Τεχνών, Χορηγικό Ταμείο Catharine Page Perkins.

Άποψη του συγγραφέα είναι ότι πάμπολλες θρησκευτικές εορτές και ιεροπραξίες της αρχαιότητας αποτελούν μετεξέλιξη της θυσιαστήριας τελετουργίας (καθώς και του μακρινού προγόνου της, του κυνηγιού) και των συναφών τελετών εξαγνισμού ή εξιλέωσης. Ίσως αυτή να είναι μια εξήγηση της πρωτεύουσας θέσης που κατέχει η τελετουργική σφαγή ζώων στις αρχαίες θρησκείες. Με βάση αυτό το γενικό σχήμα, ο Μπούρκερτ ερμηνεύει, με θαυμαστή ευφυΐα και ευρυμάθεια, πλήθος αρχαίες τελετές που εκ πρώτης όψεως μοιάζουν άσχετες μεταξύ τους. Το βιβλίο αξιοποιεί πορίσματα από πολλές επιστημονικές περιοχές (Φιλολογία, Επιγραφική, Αρχαιολογία, Θρησκειολογία, Ανθρωπολογία, Ψυχολογία, Βιολογία), υιοθετώντας πάντοτε μια ριζικά ιστορική προσέγγιση, προσηλωμένη στα γεγονότα.

Βουφόνια: ταύροι βηματίζουν γύρω από βωμό. Αττική μελανόμορφη οινοχόη, έργο του ζωγράφου της Γέλας, 510/480 π.Χ. Μόναχο 1824. Με την ευγενική άδεια του Συνδέσμου Φίλων της Αρχαίας Τέχνης της Βασιλείας και των Κρατικών Συλλογών Αρχαιοτήτων και της Γλυπτοθήκης του Μονάχου. 

Το Homo necans προτείνει να ερμηνεύσουμε τους πανάρχαιους τελετουργικούς φόνους, τις αιματηρές θυσίες, τον σφαγιασμό ζώων σε εορταστικές περιστάσεις ως σκηνοθετημένες εκδηλώσεις ελεγχόμενης επιθετικότητας. Γι’ αυτό άλλωστε οι τελετουργίες αυτές έχουν τη δυνατότητα να εδραιώνουν την αλληλεγγύη της ομάδας επιστρατεύοντας τη φρίκη την οποία εμπνέει το ιερό. Επομένως, τη θρησκευτική συμπεριφορά, ακριβώς επειδή περιέχει τις φαινομενικά αποκρουστικές διαστάσεις της θυσίας και της αιματοχυσίας, πρέπει να την αντιληφθούμε ως είδος συνεκτικού ιστού για τη θεμελίωση στέρεης και σοβαρής κοινότητας.

Ο ΒΑΛΤΕΡ ΜΠΟΥΡΚΕΡΤ (1931), ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου της Ζυρίχης, δίδαξε Κλασική Φιλολογία στο Βερολίνο (1966-1969) και στη Ζυρίχη (1969-1996), ύστερα από σπουδές Κλασικής Φιλολογίας, Ιστορίας και Φιλοσοφίας στα πανεπιστήμια του Ερλάγκεν και του Μονάχου. Δίδαξε επίσης ως επισκέπτης καθηγητής στο Χάρβαρντ, στο Κέντρο Ελληνικών Σπουδών της Ουάσινγκτον και στα πανεπιστήμια της Καλιφόρνιας και του Σαίντ Άντριους στη Σκωτία. Κεντρικός άξονας των ερευνών του είναι η αρχαία ελληνική φιλοσοφία και θρησκεία, η αμοιβαία επίδρασή τους, η σχέση τους με την Ανατολή και η μελέτη τους υπό το πρίσμα της Ανθρωπολογίας. Στις εκδόσεις του ΜΙΕΤ κυκλοφορεί και το βιβλίο του Ελληνική μυθολογία και τελετουργία. Στη γλώσσα μας κυκλοφορούν επίσης τα έργα του Αρχαία ελληνική θρησκεία (Καρδαμίτσα), Μυστηριακές λατρείες της αρχαιότητας (Καρδαμίτσα), Αρχαίος ελληνικός πολιτισμός: Η επίδραση της Ανατολής (Παπαδήμας) και Βαβυλών, Μέμφις, Περσέπολις (Ενάλιος).