ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΑΔΕΙΞΙΣ - ΧΑΡΤΩΝ ΑΝΑΜΝΗΣΕΙΣ

Θεσσαλονίκης ανάδειξις - Χαρτών αναμνήσεις

Κείμενα: Πάρις Σαββαΐδης, Σάββας Δεμερτζής,

Άγγελος Παπαϊωάννου,Πολυξένη Αδάμ-Βελένη,

Ευτέρπη Μαρκή, Βασίλης Δημητριάδης,

Αθανάσιος Καραθανάσης, Ευάγγελος Δημητριάδης,

Αλέκα Καραδήμου-Γερόλυμπου, Σάββας Λαδόπουλος,

Μαρία Ζουρνά, Συμεών Μισιρλόγλου,

Θάλεια Μαντοπούλου-Παναγιωτοπούλου,

Αριστοτέλης Νανιόπουλος, Δημήτρης Ναλμπάντης,

Μαρία Παζαρλή,Νόπη Πλούτογλου

Γενική επιμέλεια, σχεδιασμός καταλόγου:

Πάρις Σαββαΐδης

Θεσσαλονίκη, ΕΚΕΠΠ-ΕΚΕΧΧΑΚ-Εθνική Χαρτοθήκη 2008

346 σελ., με 150 έγχρωμους και α/μ χάρτες

Τιμή πανόδετου 40.00 €, τιμή χαρτόδετου 35.00 €
Στο βιβλιοπωλείο μας 34.00 €, τιμή χαρτόδετου 29.75 €

Η έκδοση αυτή συνόδευε την ομότιτλη έκθεση «Θεσσαλονίκης Ανάδειξις - Χαρτών Αναμνήσεις» (12. 11 - 31. 12. 2008) που διοργανώθηκε από το Ευρωπαϊκό Κέντρο Επικοινωνίας, Πληροφόρησης και Πολιτισμού - Εθνικό Κέντρο Χαρτών και Χαρτογραφικής Κληρονομιάς - Εθνική Χαρτοθήκη (ΕΚΕΠΠ - ΕΚΕΧΧΑΚ) σε συνεργασία με την Αντιδημαρχία Πολιτισμού και Νεολαίας του Δήμου Θεσσαλονίκης και τη Δημοτική Πινακοθήκη, στο πλαίσιο των 43ων Δημητρίων.

Το πρωτογενές υλικό συγκεντρώθηκε από τους συλλέκτες Αλέξανδρο Γαρύφαλλο, Σάββα Δεμερτζή, Αριστοτέλη Νανιόπουλο, Άγγελο Παπαϊωάννου, Πάρι Σαββαΐδη, τη Νομαρχία Θεσσαλονίκης, τον Δήμο Θεσσαλονίκης, το Κέντρο Ιστορίας Θεσσαλονίκης, άλλες υπηρεσίες, την Αλεξάνδρα Καραδήμου-Γερόλυμπου, άλλους ιδιώτες καθώς και το αρχείο του ΕΚΕΠΠ-ΕΚΕΧΧΑΚ- Εθνικής Χαρτοθήκης.

Απεικόνιση της Θεσσαλονίκης ως Salonichi και ως Thessalonica
σε χάρτη του Γερμανού χαρτογράφου Johan Baptist Homann,
Danoubii-Graeciae et Archipelagi, Nuremberg, 1641(Συλλογή Αλέκας Καραδήμου-Γερόλυμπου)

Περίπου 150 χάρτες διαφόρων κλιμάκων, τεχνοτροπιών και περιεχομένου περιγράφουν την παρουσία και τη σημασία της Θεσσαλονίκης στον χώρο και τον χρόνο, τη μορφή, τα χαρακτηριστικά και την ανάπτυξή της, καθώς και της ευρύτερης περιοχής της. Με τη βοήθεια των χαρτών, παρουσιάζεται η ιστορία μιας πόλης που οι συγγραφείς και οι ποιητές τής έδωσαν επίθετα μοναδικά, όπως «Μεγαλόπολη», «Μεγίστη», «Πολυάνθρωπη», «Θεοφύλακτη», «Θεοφρούρητη», «Μαρτυροφύλακτη», «Λαμπροτάτη», «Πρεσβυτάτη», «Μητρόπολη». Κι αυτά τα επίθετα δείχνουν τον πολύτιμο ρόλο της Θεσσαλονίκης σε όλη την περιοχή, για χρονικό διάστημα πολλών αιώνων.

 Τμήματα του οθωμανικού πολεοδομικού χάρτη της Θεσσαλονίκης
του H. Salem, «Plan de la Ville de Thessalonique», 1:2500.
Απεικονίζονται η περιοχή της Άνω Πόλης(πάνω)
και της παραλίας με το λιμάνι (κάτω), 1852.
(Συλλογή Άγγελου Παπαϊωάννου)

Εκτός όμως από τα κείμενα των συγγραφέων, η θέση της Θεσσαλονίκης απεικονίζεται συνεχώς στους χάρτες κάθε εποχής, γεγονός που επίσης αποδεικνύει τη μεγάλη σπουδαιότητά της για πολλούς αιώνες. Η παλαιότερη απεικόνιση της Θεσσαλονίκης σε σωζόμενο χάρτη πιστεύεται ότι είναι σε έναν χάρτη οδικού δικτύου της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, γνωστό ως Tabula Peutingeriana. Ο χάρτης αποδίδεται στον μοναχό Καστόριο από τα μέσα περίπου του 4ου μ.Χ. αιώνα, αλλά διασώζεται αντίγραφό του, του 12ου αιώνα.

Πολεοδομικός χάρτης, «Σχεδιάγραμα πόλεως Θεσσαλονίκης»,
εκδότης Τράστας, Βόλος, 1:10.000, περίπου 1930-35. Πρόκειται
για χάρτη που βασίζεται στο σχέδιο Εμπράρ. Είναι ένας χρηστικός
χάρτης της πόλης, είναι ενδεικτικό ότι περιέχει και διαφημίσεις,
στον οποίο παρουσιάζονται τα οικοδομικά τετράγωνα της πόλης,
το αστικό οδικό της δίκτυο, καθώς και τα συστήματα σταθερής τροχιάς. (Συλλογή Σάββα Δεμερτζή)

Ακόμη, η Θεσσαλονίκη απεικονίζεται και στους πτολεμαϊκούς χάρτες, οι οποίοι αποτελούσαν το βασικό χαρτογραφικό υπόβαθρο στην Ευρώπη επί σειρά αιώνων. Στους χάρτες που αρχίζουν να συντάσσονται από τους πλέον αξιόλογους χαρτογράφους από τα τέλη του 15ου αιώνα και αργότερα, η Θεσσαλονίκη σημειώνεται με διάφορα ονόματα ανάλογα με την εθνικότητα του χαρτογράφου, αλλά και ανάλογα με το αν απεικονίζεται η αρχαία Ελλάδα ή η σύγχρονη κατά την εποχή της σύνταξης του χάρτη. Το σχέδιο της πόλης (εντός των τειχών ακόμη) εμφανίζεται σε ναυτικούς χάρτες του γαλλικού και του βρετανικού ναυαρχείου ήδη από τα μέσα του 18ου αιώνα.

 Λεπτομέρεια από ελληνικό χάρτη Θεσσαλονίκης,
41° 41΄ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ, κλίμακας 1:200.000,έκδοση Γ. Κοντογόνη, 1910. Ο χάρτης δείχνει την
περιοχή των «Πύργων», στρατώνες και άλλα τοπωνύμια.
(Συλλογή Σάββα Δεμερτζή)

Από τα τέλη περίπου του 19ου αιώνα, η προσπάθεια εκσυγχρονισμού της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και η εκτέλεση σχετικών έργων οδήγησε στη σύνταξη χαρτών μεγάλης κλίμακας, όπου απεικονίζονται τα οικοδομικά τετράγωνα και οι δρόμοι της εποχής με κείμενα στην τουρκική γλώσσα. Παρόμοιοι χάρτες συντάχθηκαν από εκδότες ταξιδιωτικών οδηγών σε μια εποχή που η μυστηριώδης Ανατολή προσέλκυε το ενδιαφέρον των περιηγητών.

Τοπογραφικός χάρτης της πόλης της Θεσσαλονικης,
«Plan de la Ville de Salonique» έκδοση εφημερίδας L’ Independent,
Λιθογραφείο Γκατένιο, 1:10.000, 1916(Κέντρο Ιστορίας Θεσσαλονίκης)

Από τις αρχές του 20ού αιώνα, η Θεσσαλονίκη αποτυπώθηκε και χαρτογραφήθηκε από τοπογραφικές υπηρεσίες των συμμαχικών δυνάμεων που στρατοπέδευαν στην πόλη κατά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, αλλά και από ελληνικές υπηρεσίες. Η πυρκαγιά του 1917 και οι ανάγκες αποκατάστασης των πυροπαθών οδήγησαν στην αποτύπωση της πυρίκαυστης ζώνης και στο νέο ρυμοτομικό σχέδιο του Ερνέστου Εμπράρ. Το ελληνικό κράτος κατόπιν προχώρησε σε επεκτάσεις του σχεδίου πόλης, καθώς έφθαναν οι πρόσφυγες στη Θεσσαλονίκη μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή και σε εκπόνηση νέων ρυμοτομικών σχεδίων αργότερα. Η πόλη μεγάλωσε και μεγαλώνει ακόμη...