ΕΡΝΕΣΤΟΣ ΤΣΙΛΛΕΡ

ΕΡΝΕΣΤΟΣ ΤΣΙΛΛΕΡ

ΑΡΧΙΤΕΚΤΩΝ

1837-1923

Επιμέλεια: Μαριλένα Ζ. Κασιμάτη

Αθήνα, Εθνική Πινακοθήκη

και Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτζου 2010

303 σελ., τιμή 50.00 €, έκπτωση 5%

Τελική τιμή 47.50 €

Πρόκειται για τον κατάλογο της ομότιτλης έκθεσης που φιλοξενείται στην Εθνική Πινακοθήκη-Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτζου, από τις 22 Μαρτίου 2010 έως τις 30 Αυγούστου 2010. Η έκθεση, εκτός από το σύνολο των σχεδίων (περ. 400), εγγράφων, επιστολών, τεκμηρίων και φωτογραφιών από το αρχείο Τσίλλερ της Εθνικής Πινακοθήκης, συμπληρώνεται με σχέδια που φυλάσσονται σε δημόσιες και ιδιωτικές συλλογές γι’ αυτή την λαμπρή και μοναδική έκθεση πανευρωπαϊκού χαρακτήρα που συνδέει την αρχιτεκτονική κληρονομιά τεσσάρων χωρών: της Γερμανίας (χώρας καταγωγής του Τσίλλερ), της Δανίας (πατρίδας του δασκάλου του, Θεοφίλου Χάνσεν), της Αυστρίας (τόπος δράσης του δασκάλου του καθώς και του μεγάλου ευεργέτη Σίμωνα Σίνα) και της Ελλάδας όπου έδρασε και δημιούργησε τα αρχιτεκτονικά του αριστουργήματα ο Ερνέστος Τσίλλερ, ο οποίος έκανε την Ελλάδα δεύτερη πατρίδα του και άφησε εδώ την τελευταία του πνοή.

Ερνέστος Τσίλλερ

Ήδη από τα πρώτα χρόνια της βασιλείας του Όθωνα στις πολεοδομικές επεμβάσεις που έγιναν στην Αθήνα, συμμετείχαν ευρωπαίοι αρχιτέκτονες και πολεοδόμοι που είχε αναφερθεί στην αναγέννηση της Αθήνας ως «Ευρωπαϊκής Υπόθεσης». Η αναγέννηση αυτή, φυσικά, άργησε πολύ. Ο Ερνέστο Τσίλλερ ήταν αυτός που έδωσε στην πόλη όπου επέλεξε να ζήσει όλη του τη ζωή, το ευρωπαϊκό χρώμα που διατήρησε ως το ξεκίνημα της «αντιπαροχής».

Δημοτικό Θέατρο Αθηνών
Τοπογραφικό σχέδιο, τελική κύρια όψη προς την πλατεία Λουδοβίκου, 1886. Υδατογραφία, 39,7 x 60,7 εκ. Κολλ. σε χαρτόνι 56,7 x 87,3 εκ. Εν Αθήναις τη 17 Ιανουαρίου 1887, Η επιτροπή Παπαηλιόπουλος, Δ. Καλλιφρονάς, Δ. Ε. Σκουζές, Α. Gotteland. Πινακοθήκη Δήμου Αθηναίων, αρ. ευρ. 901. Βιβλιογραφία: Ε. Φεσσά-Εμμανουήλ, 1994, τομ. Α΄, σελ. 301, εικ. 419

Ο Γερμανός αρχιτέκτονας, ζωγράφος, ερευνητής και λάτρης της αρχαιότητας, γεννημένος το 1837 σε ένα μικρό χωριό της Σαξωνίας κοντά στη Δρέσδη, ήρθε νεότατος, το 1861, με προτροπή του μεγάλου Δανού αρχιτέκτονα και δασκάλου του στη Βιέννη, Θεόφιλου Χάνσεν, στην Αθήνα ως αρχιτέκτονας-επόπτης για το κτίσιμο της Σιναίας Ακαδημίας. Ο μέγας ευεργέτης και βαθύπλουτος βαρόνος Σίμων Σίνας χρηματοδότησε γενναιόδωρα το πρώτο μεγάλο δημόσιο αρχιτεκτονικό έργο των Αθηνών κτισμένο αποκλειστικά από πεντελικό μάρμαρο, ως «μεταγραφή» του περίφημου Ερεχθείου της Ακρόπολης. Με την αρωγή των Χάνσεν και Σίνα, ο Τσίλλερ απέκτησε τις περισσότερες διεθνείς και ελληνικές διασυνδέσεις με τους μελλοντικούς πελάτες του, ιδίως την εποχή της βασιλείας του Γεωργίου Α΄.

Τα αρχαία ερείπια μαγνήτισαν αμέσως τον φιλόδοξο νεαρό αρχιτέκτονα: Ανακαλύπτει το Παναθηναϊκό Στάδιο, κάνει ανασκαφές και αποτυπώνει το Θέατρο του Διονύσου στα πόδια της Ακρόπολης. Μελετά την αρχιτεκτονική δομή του Παρθενώνα, σχεδιάζει συνεχώς τα λείψανα των αετωμάτων, είναι ανάμεσα στους πρώτους που καταγράφει την πολυχρωμία στα αγάλματα και αρχιτεκτονικά στοιχεία του Θησείου, του Ερεχθείου, του ναού της Αφαίας στην Αίγινα κ.λπ., τα οποία μεταφέρει ως διακοσμητικά στοιχεία στις κατοικίες του. Το ύφος του, μέσα στο πλαίσιο του κλασικισμού, ορίζεται ως πλουραλιστικό-εκλεκτικιστικό.

Δικαστικά Μέγαρα (ανεκτέλεστο)
Κύρια όψη, στη θέση των Βασιλικών Στάβλων, σήμερα κτήριο Μετοχικού Ταμείου Στρατού, 12 Νοεμβρίου 1895. Συνταχθέν συμφώνως τη εκθέσει της υπό του Υπουργείου της Δικαιοσύνης συσταθείσης επιτροπής τη 15 Απριλίου 1892.
Υδατογραφία, 68,5 x 139 εκ. Βιβλιογραφία: Έκθεση 1939, 135

Στα πρώτα του έργα συγκαταλέγονται τα Θέατρα: Έκτισε το Δημοτικό Θέατρο Αθηνών (πλ. Κοτζιά, γκρεμίστηκε το 1940), το Βασιλικό (Εθνικό) Θέατρο, το Θέατρο Πατρών, το Θέατρο Ζακύνθου (καταστράφηκε από τους σεισμούς του 1953). Επέβλεψε στην εκτέλεση των έργων του Χάνσεν, την Ακαδημία, το Ζάππειο, την Εθνική Βιβλιοθήκη, το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. Έκανε προτάσεις για τον εξωραϊσμό του Λυκαβηττού ως κέντρο αναψυχής των αστών Αθηναίων (η δενδροφύτευσή του οφείλεται στον Τσίλλερ). Είναι ο αρχιτέκτονας του σημερινού Προεδρικού Μεγάρου, τότε ανάκτορο του διαδόχου Κωνσταντίνου, καθώς και πολλών ιδιωτικών μεγάρων: «Ιλίου Μέλαθρον» για τον ερασιτέχνη αρχαιολόγο Ερρίκο Σλήμαν, τα Μέγαρα Μελά, Όθωνα Σταθάτου, Δεληγιώργη, Καλλιγά, Ψύχα, Πεσμαζόγλου. Έκτισε το Γερμανικό καθώς και Αυστριακό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο, βίλες στην Κηφισιά και στον Πειραιά την συνοικία Τσίλλερ στην Καστέλα, τα ξενοδοχεία «Μπάγκειον» και «Αλέξανδρος» στην Ομόνοια, εκκλησίες στο Αίγιο, Βέλο Κορινθίας, Βίλια Αττικής, Άγιο Αθανάσιο Πύργου, Άγιο Λουκά Πατησίων, Αγία Τριάδα οδού Πειραιώς, αγορές και σχολεία σε πολλές πόλεις της Ελλάδας. Ο αριθμός των έργων του ξεπερνά τα 500.

Οικία Π. Πατσιάδου, Πλ. Αλεξάνδρας, Ζέα, 1894
Κύρια όψη προς την (τότε) οδό Μουνιχίας. Υδατογραφία, 39 x 56 εκ. Βιβλιογραφία: Έκθεση 1939, 213. Παπαστάμος 1973, 214. Έκθεση 1973, 24. Αδάμη 2006, 207

Η δημιουργική σκέψη του καλλιτέχνη συνδυάζεται με την αισθητική αγωγή της εποχής του βασιλιά Γεωργίου Α΄. Ο Τσίλλερ ευτύχησε να χτίσει σε έναν τόπο γεμάτο από κλασικές αναμνήσεις, τόσο γοητευτικό για Γερμανούς, και πάντως ευτύχησε να μην χτίζει όπως ο δάσκαλος και φίλος του Χάνσεν το νεοκλασικισμό του στην ομίχλη της Βιέννης και της Κοπεγχάγης αλλά στην ηλιόλουστη Αθήνα. Αλλά και το μέγεθός της επέβαλε διαφορετικές κλίμακες και αναλογίες από ό,τι οι πρωτεύουσες του βορρά. Το μέγεθος αυτό αξιώνει διαφοροποίηση και προσαρμογή στα αισθητικά, φυσικά και ιστορικά δεδομένα του τόπου. Ο Τσίλλερ είναι φανερό ότι προσαρμόστηκε, και ίσως επηρεάστηκε και επηρέασε την ντόπια αρχιτεκτονική, περισσότερο από κάθε άλλον αρχιτέκτονα.

Ναός Αγίου Γεωργίου (Ο Εξωραϊσμός του Λυκαβηττού, 1885)
Δυτική όψη. Υδατογραφία, 43 x 30 εκ. Βιβλιογραφία: Έκθεση 1939, 106. Παπαστάμος 1973, 85, πιν. III

Η Εθνική Πινακοθήκη κατέχει από το 1961 το μεγαλύτερο και σημαντικότερο μέρος του έργου του με ακουαρέλες, μελέτες, κατασκευαστικά σχέδια των πιο γνωστών κτηρίων του, αλλά και προτάσεις για δημόσια και ιδιωτικά κτήρια και επαύλεις της Κηφισιάς, του Πειραιά, έγγραφα, χειρόγραφες μελέτες, προσωπικά τεκμήρια, φωτογραφίες μνημείων της εποχής κ.λπ.