ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΕΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ 1821-1919

Ευάγγελος Λιβιεράτος

Χαρτογραφικές Περιπέτειες

της Ελλάδας 1821-1919

Με αφορμή ένα χειρόγραφο

του Κωνσταντίνου Νίδερ (1898)

Αθήνα, Ελληνικό Λογοτεχνικό

και Ιστορικό Αρχείο 2009

286 σελ., τιμή 30.00 €, έκπτωση 10%

Τελική τιμή 27.00 €

«…Η έλλειψη μιας χαρτογραφικά τεκμηριωμένης και δημόσια εγγυημένης γνώσης του γεωχώρου της ελεύθερης ελληνικής επικράτειας (από τα μικρά της όρια του 1830 μέχρι τα μεγαλύτερα του δεύτερου μισού του 19ου αιώνα και τα ακόμη μεγαλύτερα των αρχών του 20ού), ως προαπαιτούμενη κρατική υποδομή για μια μεγάλη και σοβαρή πολιτική γης, όπως συνέβη παντού πολύ πριν στην Ευρώπη, ήταν πάντα μια "μαύρη τρύπα" για τη χώρα, που απέτρεπε την ομαλή εξέλιξη στην ανάπτυξή της.

Ο χάρτης της Ελλάδας από τις σημειώσεις του αββά Baudrand (1716), σχεδιασμένος από τον βασιλικό γεωγράφο Jaillot.
Συλλογή Μ. Σαμούρκα

Αντίθετα, αν η Ελλάδα είχε μπορέσει από την αρχή της κρατικής της υπόστασης να προχωρήσει στην οργανωμένη χαρτογράφηση της επικράτειάς της, όπως τουλάχιστον φαίνεται ρητά μια τέτοια επιδίωξη στις πρώτες φροντίδες του Καποδίστρια (πριν ακόμη έλθει στην Ελλάδα να αναλάβει την διακυβέρνηση), αλλά και κατά την πρώιμη οθωνική περίοδο, τότε το αποτέλεσμα θα ήταν ευεργετικό για την οικονομική ανάπτυξη και την κοινωνική χειραφέτησή της, όπως άλλωστε και η σχετική διεθνής εμπειρία είχε δείξει πριν αιώνες. Θα είχε τότε επιτευχθεί μια άλλη πολιτική, στην οποία η καταγραφή και η τεκμηρίωση του γεωχώρου θα μπορούσε με επιστημονική εγκυρότητα να σχετιστεί θετικά με την αντιμετώπιση και λύση του αιώνιου προβλήματος των γαιών, του μείζονος αυτού ζητήματος που καταδυνάστευσε το νεοελληνικό κράτος από την αρχή του βίου του και συνεχίζει να το δεσμεύει ακόμη, με τον έναν ή τον άλλο τρόπο.

Το οθωνικό διάταγμα Περί κτηματολογίων
του 1836

Εάν η χώρα είχε αποκτήσει έγκαιρα μια τέτοια πολιτική χαρτογράφησης, δηλαδή μια πολιτική συστηματικής αποτύπωσης και απεικόνισης του γεωχώρου, η ευρύτερη κουλτούρα της εθνικής χαρτογράφησης θα λειτουργούσε ως ένα σημαντικό εργαλείο όχι μόνο στον σχεδιασμό, τον προγραμματισμό, την εφαρμογή και την αξιολόγηση των λειτουργιών και της αποδοτικότητας του κράτους, σε σχέση με τα τόσο σοβαρά ζητήματα των γαιών, αλλά και ως μια ευρύτερη παρέμβαση, ανάμεσα σε άλλα, και στην πολλαπλά ευεργετική γεωγραφική διαπαιδαγώγηση των νεοελλήνων.

Ο «εθνοκρατικός» χάρτης μεγάλων διαστάσεων (1,50x1,86 μέτρα) του Kiepert Πίναξ των ελληνικών χωρών μετά των παρακειμένων αλβανικών, σλαυϊκών και ρουμανικών. Εκδόθηκε στο Βερολίνο το 1878 και μαζί με μικρότερους πίνακες συνόδευσε τα ελληνικά αιτήματα στο Συνέδριο του Βερολίνου τον Ιούλιο του 1879. ΕΛΙΑ

Όμως, το νεοελληνικό κράτος δεν άσκησε μια τέτοια πολιτική. Μια πολιτική που θα στόχευε στη γνώση του γεωχώρου της επικράτειας και στη γεωεποπτική αυτάρκεια του κρατικού μηχανισμού. Αντίθετα το πρόβλημα της ανυπαρξίας πολιτικής χαρτογραφήσεων για την καταγραφή και τεκμηρίωση του γεωχώρου, μέσω της αποτύπωσης και της απεικόνισής του, εξακολουθεί να καταταλαιπωρεί μέχρι σήμερα το κράτος και την κοινωνία χωρίς, φοβάμαι, να γίνεται ακόμη κατανοητό στις ουσιαστικές πολύπτυχες διαστάσεις του από τους κυβερνώντες και το πολιτικό σύστημα, αλλά ίσως και από τους ιστορικούς μας. Για πολλούς μάλλον λόγους, στους οποίους θα μπορούσε να προταθεί το "άυλο", "το μη χειροπιαστό", της υφής των χαρτογραφήσεων, αλλά και το γενικότερο μορφωτικό έλλειμμα που βαραίνει τη συλλογική μας γεωγραφική και χαρτογραφική κουλτούρα πολλούς αιώνες πριν το 1821…»

(Ευάγγελος Λιβιεράτος

από την εισαγωγή του βιβλίου)

Ο Κωνσταντίνος Νίδερ γεννήθηκε στο Μεσολόγγι το 1865, γιος του φιλέλληνα βαυαρού στρατιωτικού γιατρού Φραγκίσκου Ξαβερίου Νίδερ (1812-1897), ο οποίος επέλεξε για να ζήσει το Μεσολόγγι και όχι την Αθήνα της βαυαρικής Αυλής. Βασικό στέλεχος των γεωδαιτικών και χαρτογραφικών εργασιών του Γεωδαιτικού Αποσπάσματος υπό τον Hartl, ο Κωνσταντίνος Νίδερ παίρνει μέρος σε όλους τους πολέμους της Ελλάδας μέχρι το 1923, όταν αποστρατεύεται οριστικά, με αίτησή του, με τον βαθμό του αντιστράτηγου, σε ηλικία 58 ετών. Μετά την αποστράτευσή του, διατελεί το 1926 αρχηγός του στρατιωτικού οίκου του Προέδρου της Δημοκρατίας και υφυπουργός των Στρατιωτικών το 1925-26. Πεθαίνει στην κατοχική Αθήνα το 1943 σε ηλικία 78 ετών.

Ο Ευάγγελος Λιβιεράτος είναι από το 1979 καθηγητής της ανωτέρας γεωδαισίας και χαρτογραφίας στην πολυτεχνική σχολή του πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Συνεργάστηκε με ερευνητικά ιδρύματα και πανεπιστήμια στις Ηνωμένες Πολιτείες, τη Σουηδία, τη Γερμανία, την Ολλανδία και την Ιταλία και είναι σήμερα πρόεδρος της επιτροπής της Διεθνούς Χαρτογραφικής Ένωσης (ICA) για τις ψηφιακές τεχνολογίες στη χαρτογραφική κληρονομιά και εκδότης του διεθνούς διαδικτυακού περιοδικού e-Perimetron για τις επιστήμες και τεχνολογίες τις σχετιζόμενες με την ιστορία της χαρτογραφίας και των χαρτών.