ΓΙΑΝΝΗΣ ΜΟΡΑΛΗΣ «ΣΧΕΔΙΑ 1934-1994»

Μια ιδιαίτερα σημαντική έκθεση με σχέδια του διακεκριμένου Έλληνα ζωγράφου Γιάννη Μόραλη, που οργάνωσε για πρώτη φορά το Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης σε συνεργασία με την γκαλερί Ζουμπουλάκη στο Μέγαρο Εϋνάρδου στην Αθήνα, μεταφέρεται από τις 9 Απριλίου 2009 στο Πολιτιστικό Κέντρο Θεσσαλονίκης του ΜΙΕΤ (Βασ. Όλγας 108). Πρόκειται για την αυτόνομη παρουσίαση μιας σειράς από 225 σχέδια και προσχέδια για ζωγραφικά έργα του Μόραλη, που καλύπτουν 60 χρόνια δουλειάς του, και τα περισσότερα έχουν δημιουργηθεί στη διάρκεια των χρόνων 1930-1960.

Προσχέδιο για τα έργο «Ερωτικό», 1981.
Λαδοπαστελ και μολύβι, 16,9 x 19,4 εκ.

Ο Ν. Π. Παΐσιος, που «χρόνια τώρα θεραπεύει ανιδιοτελώς την υπόθεση της ελληνικής ζωγραφικής», αναφέρει στον κατάλογο που συνοδεύει την έκθεση: «Στο υπέδαφος του έργου του Γιάννη Μόραλη […] κρύβεται το σχέδιο», και συνεχίζει: «Πολύ νωρίς, παιδί ακόμα, θα πρωτοφανερωθεί το χάρισμά του στη ζωγραφική με το σχέδιο. Αργότερα, όταν στα 1931 θα γραφτεί στην Προπαρασκευαστική Τάξη της ΑΣΚΤ, θα λάβει μια στέρεη, ακαδημαϊκή παιδεία σχεδίου. Χάρη στο σχέδιό του, που θα το προσέξει ο Γιάννης Κεφαλληνός, θα παρακολουθήσει το Εργαστήριο Χαρακτικής από την πρώτη κιόλας χρονιά λειτουργίας του (1932). Το 1940 ο Μόραλης έχει αρχίσει να γίνεται κύριος της ζωής του, κύριος της τέχνης του και κύριος του σχεδίου. Γι’ αυτό και η συμμετοχή του εκείνη τη χρονιά στην Πανελλήνια Έκθεση του Ζαππείου θα χαιρετιστεί ακριβώς για τις αρετές του στο σχέδιο: “ […] αρκεί και η μύτη του μολυβιού, όταν είναι πλατειά η αντίληψις […] ”.

 Μελέτη για το έργο «Σύνθεση Α΄, 1949-1958», 1949.
Γκουάς 22,3 x 21,4 εκ.

» Το 1947 ο Μόραλης θα εκλεγεί καθηγητής της Προπαρασκευαστικής Τάξης της ΑΣΚΤ. Θα διδάξει καταρχάς σχέδιο, και η ανεπίληπτη διδασκαλία του θα είναι η ριζοσπαστικότερη στη Σχολή ύστερα από τις ανάλογες διδαχές του Παρθένη και του Κεφαλληνού…

» Από τη μελέτη των σχεδίων του Μόραλη προκύπτουν, σχηματικά, ορισμένα χρήσιμα συμπεράσματα: Το ύφος των σχεδίων ακολουθεί ή προαγγέλλει, σε γενικές γραμμές που επιτρέπουν πάμπολλες εξαιρέσεις, τις περιόδους της ζωγραφικής του. Σε ό,τι αφορά όμως τη λειτουργία τους, μπορούμε να χωρίσουμε τα σχέδια σε δύο μόνο περιόδους με ορόσημο τη δεκαετία του 1970. Πριν από το ορόσημο αυτό, το σχέδιο απολαμβάνει σχετική αυτονομία σε σχέση με τη ζωγραφική· μετά, χάνει την ελευθερία αυτή αλλά κερδίζει την πειθαρχία της βασιλικής οδού που οδηγεί στη ζωγραφική.

» Επιβεβαιώνεται ακόμα η εντύπωση ότι ο Μοράλης είναι ο Έλληνας ζωγράφος με τα περισσότερα προσχέδια / μελέτες πριν καταλήξει στο τελικό έργο. Παράδειγμα: μόνο για το έργο «Σύνθεση Α'» (1949 και 1949-1958) μας είναι μέχρι τώρα γνωστά δώδεκα μελέτες / προσχέδια.

 Προσχέδια για τα έργα «Η επίσκεψη»
και «Ξαπλωμένη γυναίκα», 1977.
Μολύβι, 28,5 x 21 εκ.

» Τέλος, γίνεται ξεκάθαρη η σημασία της τεράστιας οπτικής μνήμης του Μόραλη. Από τη δημιουργία ενός αρχικού θέματος πάνω στο χαρτί μέχρι την πλήρη οργάνωσή του πάνω στο μουσαμά, μπορεί να μεσολαβήσουν μήνες, χρόνια ή και δεκαετίες. Μοιάζουν δηλαδή τα σχέδιά του με σπόρους μουσικών μοτίβων που χρειάζονται καιρό μέσα του για να βλαστήσουν, να οργανωθούν και να αναπτυχθούν σε τραγούδι ή ολόκληρη συμφωνία. Πολλές φορές μάλιστα τα μοτίβα αυτά επαναλαμβάνονται από έργο σε έργο ή από δεκαετία σε δεκαετία. Η οπτική μνήμη του Μόραλη αποκτά μεγαλύτερη σημασία αν αναλογιστούμε ότι, σύμφωνα με ομολογία του ίδιου του ζωγράφου, δεν έχει μπροστά του, προ οφθαλμών, τα σχέδια ή τις σπουδές του όταν ζωγραφίζει, δεν του χρειάζονται άμεσα, γιατί μέσα του υπάρχει το απόσταγμα του γητεύματός τους».

 «Μαγαζί στην προκυμαία», Αίγινα 1950.
Γκουάς και προσχέδιο με μολύβι, 28,9 x 34,2 εκ.

Για το «ίχνος και τη γραμμή του Μόραλη», «την αίσθηση της ομορφιάς», «την ανθρωποκεντρική τέχνη του», «τον σαφή, ειλικρινή και ζωγραφικά άρτιο δρόμο» του καλλιτέχνη κάνει λόγο ο Διονύσης Καψάλης στον τόμο-κατάλογο της έκθεσης, προσεγγίζοντας με ξέχωρη ματιά την «πορεία του Μόραλη, από τα πρώτα έργα του, της Σχολής ακόμα, στα επιτύμβια της μέσης περιόδου και έπειτα στα πιο αφαιρετικά .., της μακράς και ευλογημένης ωριμότητάς του […]». Στο κείμενο αυτό ακούει κανείς και «τον αληθινό όσο και ακριβή λόγο του ίδιου του ζωγράφου: Η δουλειά μου είναι κάτι σαν ημερολόγιο, που είναι βγαλμένο από τις συγκινήσεις, τις εντυπώσεις, τις αναμνήσεις και τις αναζητήσεις μιας ολόκληρης ζωής. Δεν καταλαβαίνω γιατί μερικοί μου λένε πως έχω αλλάξει. Εγώ νομίζω πως τη δουλειά μου μπορείς να τη διαβάσεις όπως ένα βιβλίο».

Ο Γιάννης Μόραλης γεννήθηκε στην Άρτα το 1916. Αποφοιτά από την ΑΣΚΤ το 1936 και το 1937, ως υπότροφος της Ακαδημίας Αθηνών, φεύγει για τη Ρώμη. Συνεχίζει τις σπουδές του στα Εργαστήρια ζωγραφικής και νωπογραφίας της Ecole Nationale des Beaux-Arts στο Παρίσι, ενώ παράλληλα παρακολουθεί μαθήματα ψηφοθετικής στην Ecole des Arts et Métiers. Όταν ξεσπά ο δεύτερος παγκόσμιος πόλεμος αναγκάζεται να εγκαταλείψει το Παρίσι και υπηρετεί τη θητεία του στον ελληνικό στρατό. Το 1947 εκλέγεται τακτικός καθηγητής της Προπαρασκευαστικής Τάξης στην ΑΣΚΤ και το 1957 τακτικός καθηγητής στο Εργαστήριο Ζωγραφικής της Σχολής, απ' όπου αποχωρεί το 1983, ύστερα από 36 χρόνια διδασκαλίας. Το 1979 του απονέμεται το Αριστείο των Τεχνών από την Ακαδημία Αθηνών και το 1999 ο Ταξιάρχης της Τιμής. Συμμετείχε σε πολλές ομαδικές εκθέσεις ζωγραφικής και χαρακτικής και πραγματοποίησε 12 ατομικές εκθέσεις (1959 κ.ε.). Το έργο του είναι πολύπλευρο, καθώς φιλοτέχνησε και σχέδια για ταπισερί και κεραμικές συνθέσεις, ενώ αρχιτεκτονικές εφαρμογές του κοσμούν κατοικίες και δημόσια κτίρια (όπως η διακόσμηση της ΒΔ και της ΝΑ όψης του ξενοδοχείου Χίλτον). Επίσης σχεδίασε σκηνικά και κοστούμια για το Εθνικό Θέατρο, το Θέατρο Τέχνης του Κάρολου Κουν και το Ελληνικό Χορόδραμα της Ραλλούς Μάνου και εικονογράφησε βιβλία (Ελύτη, Σεφέρη, Καββαδία κ.ά.), καθώς και πολλά εξώφυλλα δίσκων (όπως του Χατζιδάκι και του Θεοδωράκη).

«Μαρία», 1952. Μολύβι, 33,9 x 22,7 εκ.

Η έκθεση θα διαρκέσει έως τις 28 Ιουνίου 2009 και θα λειτουργεί με το εξής ωράριο: Τρίτη έως Πέμπτη, Σάββατο, Κυριακή 10:00-18:00, Παρασκευή 10:00-14:00 και 18:00-21:00, με ελεύθερη είσοδο για το κοινό. Για ομαδικές επισκέψεις πρέπει να προηγείται συνεννόηση με το ΜΙΕΤ, τηλ. 2310 295.170-1.