18/9/12

Η ΔΥΣΗ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΗΣ

Με την ευκαιρία της εκατονταετίας από την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης, το Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης παρουσιάζει την έκθεση:

Η ΔΥΣΗ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΗΣ
ο αιώνας που διαμόρφωσε τη Θεσσαλονίκη του 1912


στο Πολιτιστικό Κέντρο Θεσσαλονίκης του ΜΙΕΤ
(Βίλα Καπαντζή, Βασιλίσσης Όλγας 108)
Εγκαίνια: Τρίτη 25 Σεπτεμβρίου 2012, ώρα 20.00

Εικόνα αρ. 1*

Πρόκειται για μια έκθεση βασισμένη στις συλλογές καρτ ποστάλ του Άγγελου Παπαϊωάννου και του Ελληνικού Λογοτεχνικού & Ιστορικού Αρχείου (ΕΛΙΑ), η οποία υφαίνεται πάνω στο διεθνές ιστορικό πλαίσιο του 19ου αιώνα. Στην έκθεση επίσης παρουσιάζεται μια άγνωστη φωτογραφία της Θεσσαλονίκης από τη συλλογή Δέλλιου –η παλιότερη, πιθανόν, φωτογραφία της πόλης– καθώς και ένα δρώμενο, εμπνευσμένο από τις ενδυμασίες των τελών 19ου – αρχών 20ού αιώνα, που θα επαναλαμβάνεται κάθε Τετάρτη. Ο τίτλος Η ΔΥΣΗ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΗΣ οφείλεται στο ομότιτλο βιβλίο της Έλλης Σκοπετέα.

ΙΣΤΟΡΙΚΟΣ ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ: Ιωάννης Στεφανίδης
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΕΚΘΕΣΗΣ: Γιάννης Επαμεινώνδας


Εικόνα αρ. 2*

Η έκθεση θα διαρκέσει έως τις 18 Νοεμβρίου 2012 και θα λειτουργεί με το εξής ωράριο: Τρίτη 9:00-16:00, Τετάρτη & Πέμπτη 14:00-21:00, Παρασκευή, Σάββατο & Κυριακή 10:00-18:00 (Δευτέρα κλειστά), με ελεύθερη είσοδο για το κοινό. Για ομαδικές επισκέψεις παρακαλούμε να προηγείται συνεννόηση με το ΜΙΕΤ, τηλ. 2310 295.170-1.

ΤΟ ΣΚΕΠΤΙΚΟ ΤΗΣ ΕΚΘΕΣΗΣ

Στη Θεσσαλονίκη του 1912 συνυπάρχουν ο παλιός και ο νέος κόσμος. Στη διάρκεια του αιώνα που προηγήθηκε, αναμετρήθηκαν η παράδοση και η νεωτερικότητα. Στην έκθεση του ΜΙΕΤ αυτοί οι δύο κόσμοι αντιπροσωπεύονται σχηματικά από τις δύο εβραίες γυναίκες: τη μάνα με την παραδοσιακή της ενδυμασία και την κόρη ντυμένη με την ευρωπαϊκή μόδα, να βαδίζουν πλάι-πλάι. Ο τίτλος της έκθεσης Η ΔΥΣΗ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΗΣ, δανεισμένος από το ομότιτλο βιβλίο της Έλλης Σκοπετέα, υπονοεί πως η Θεσσαλονίκη γίνεται στις αρχές του εικοστού αιώνα η πιο «δυτική» από τις πόλεις του Λεβάντε και πως, ταυτόχρονα, ο ανατολίτικος τρόπος ζωής χάνει οριστικά τη μάχη απέναντι στον εκδυτικισμό.

Εικόνα αρ. 3*

Η στερεότυπη εικόνα του «οπισθοδρομικού» που δημιούργησαν οι Έλληνες του 1821 για τον Τούρκο οφειλόταν εν πολλοίς στην άθλια κατάσταση που επικρατούσε στα εδάφη που διαφέντευαν οι Οθωμανοί κατά τον 18ο αιώνα -πάντα σε σύγκριση με όσα συνέβαιναν στην Ευρώπη. Ωστόσο, μέσα στα 80 και πλέον χρόνια που μεσολαβούν από τη δημιουργία του ελληνικού κράτους έως την απελευθέρωση της Μακεδονίας, η Θεσσαλονίκη θα γνωρίσει μια εντελώς διαφορετική Οθωμανική Αυτοκρατορία.

Στη διάρκεια βασιλείας των τελευταίων σουλτάνων επιχειρήθηκε ο εκσυγχρονισμός της κοινωνίας και του κράτους ώστε να μπορέσει η χώρα να λογισθεί ως ισότιμη εταίρος των Δυτικών. Η Θεσσαλονίκη –στην οποία πολλά από τα μέτρα και τις «επαναστάσεις» εφαρμόσθηκαν για πρώτη φορά– είχε έναν πολυεθνοτικό πληθυσμό (Εβραίους, Τούρκους, Έλληνες, Λεβαντίνους) κι έναν προοδευτικό χαρακτήρα: υπόβαθρο που διευκόλυνε τους πειραματισμούς σε αντίθεση με την πιο συντηρητική, σουλτανική Κωνσταντινούπολη. Πολλές από τις αλλαγές που βίωσε η πόλη υπό ελληνική διοίκηση μέσα στον εικοστό αιώνα είχαν στην ουσία ξεκινήσει από τα μέσα του δέκατου ένατου, υπό οθωμανική κυριαρχία. Η Θεσσαλονίκη έμπαινε, έστω και καθυστερημένα, στον αστερισμό της νεωτερικής εποχής και μετασχηματιζόταν στη γνωστή –κοσμοπολίτικη για τους γηγενείς, εξωτική για τους Ευρωπαίους– πόλη της Belle Epoque, «εκσυγχρονίζοντας» οριστικά τον χαρακτήρα της σε όλα τα επίπεδα: από τη ριζική αλλαγή του αστικού ιστού μέχρι την οικονομία, το εμπόριο, τα ήθη· μέσα στον 20ό αιώνα, με τα προσφυγικά ρεύματα των πολέμων, την Ανταλλαγή και το Ολοκαύτωμα θα επερχόταν η ολοσχερής ανατροπή και της πληθυσμιακής της σύστασης. Η Θεσσαλονίκη είναι σήμερα μια εντελώς διαφορετική πόλη από εκείνη του 1912 ή του 1812.

Εικόνα αρ. 4*

Στην έκθεση προβάλλεται αυτή η μεταλλασσόμενη Θεσσαλονίκη του 19ου αιώνα με φόντο τον ιστορικό περίγυρο της Ευρώπης και του κόσμου. Το παραμύθι της πόλης αντιπαραβάλλεται και συγκρίνεται με ό,τι αντίστοιχο συνέβαινε στην Εσπερία την ίδια εποχή.

Η έκθεση πραγματώνεται χάρη στη γενναιόδωρη προσφορά του Άγγελου Παπαϊωάννου και στηρίζεται στην τεκμηρίωση του ίδιου καθώς και στα έργα των: Μερόπης Αναστασιάδου, Έλλης Γκαλά-Γεωργιλά, Βασίλη Γούναρη, Κώστα Δημητριάδη, Αλέκας Καραδήμου-Γερόλυμπου, Βασίλη Κολώνα, Μαρκ Μαζάουερ και Γιάννη Μέγα. Η μεγάλη φωτογραφία της προ του 1870 Θεσσαλονίκης παρουσιάζεται με την ευγενική άδεια του Γιώργου Δέλλιου.

Εικόνα αρ. 5*

«Χαριέστατες, εράσμιες, θελκτικές» - το δρώμενο της Τετάρτης

Mια γυναίκα αλλάζει πρόσωπα, όπως και η πόλη. Αλλάζοντας συνέχεια ρούχα, μιλώντας διαφορετικές γλώσσες και ακροβατώντας ανάμεσα σε ποικίλες παραδόσεις, μια ερμηνεύτρια μεταμορφώνεται διαδοχικά σε ελληνίδα αστή, μουσουλμάνα στο χαρέμι, ηλικιωμένη εβραία, σύζυγο ενός ντονμέ, φτωχή πλύστρα, γαλλίδα αρτίστα, τραγουδίστρια σε καφέ-αμάν. Τα απτά εργαλεία που βοηθούν τις μεταμορφώσεις της, δηλαδή τα κοστούμια της, οργανώνονται σε μια τρισδιάστατη σύνθεση-γλυπτό που αποτελεί το ορατό ίχνος της θεατρικής δράσης στον εκθεσιακό χώρο. Η ιδέα προέκυψε ύστερα από μελέτη των αρχείων Α. Παπαϊωάννου και ΕΛΙΑ και έχει στόχο, ζωντανεύοντας την αίσθηση που αναδύουν οι φωτογραφίες, να συμπληρώσει και να ενισχύσει το υλικό της έκθεσης. Τόσο η εγκατάσταση όσο και η θεατρική δράση επιχειρούν να αποτυπώσουν τις ετερόκλητες ψηφίδες αυτού του ιδιαίτερου μωσαϊκού που είναι η Θεσσαλονίκη το 1912.

ΙΔΕΑ-ΕΙΚΑΣΤΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ: Όλγα Χατζηιακώβου
ΕΡΜΗΝΕΙΑ-ΜΟΥΣΙΚΗ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: Μαρίτα Τσαλκιτζόγλου
ΑΦΗΓΗΣΗ: Δημήτρης Ναζίρης
ΗΧΗΤΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ-ΤΕΧΝΙΚΗ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ: Βασίλης Τζαφέρης
ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΚΟΣΤΟΥΜΙΩΝ: Παρασκευή Ορφανίδου



Εικόνα αρ. 6*

*Ακολουθεί περιγραφή των εικόνων

Εικόνα αρ. 1: Στη Θεσσαλονίκη του 1912 συνυπάρχουν ο παλιός και ο νέος κόσμος. Στη διάρκεια του αιώνα που προηγήθηκε, αναμετρήθηκαν η παράδοση και η νεωτερικότητα. Στην έκθεση του ΜΙΕΤ αυτοί οι δύο κόσμοι αντιπροσωπεύονται σχηματικά από τις δύο εβραίες γυναίκες: τη μάνα με την παραδοσιακή της ενδυμασία και την κόρη ντυμένη με την ευρωπαϊκή μόδα, να βαδίζουν πλάι-πλάι. Ο τίτλος της έκθεσης Η ΔΥΣΗ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΗΣ, ο οποίος φέρνει στο νου το ομότιτλο βιβλίο της Έλλης Σκοπετέα, υπονοεί πως η Θεσσαλονίκη γίνεται στις αρχές του εικοστού αιώνα η πιο «δυτική» από τις πόλεις του Λεβάντε και πως ταυτόχρονα ο ανατολίτικος τρόπος ζωής χάνει οριστικά τη μάχη απέναντι στον εκδυτικισμό.

Εικόνα αρ. 2: Η πλατεία Un Kapanı (Ουν Καπαν΄ - των Αλεύρων) στη συνοικία Fındık (περιοχή της σημερινής πλατείας Άθωνος). Διακρίνονται τα βόρεια τείχη και το Επταπύργιο, ο τρούλος του Αγίου Νικολάου Τρανού και οι μιναρέδες των τριών τζαμιών: Βıyıklı Süleyman Ağa που βρισκόταν δίπλα στο Μπέη Χαμάμ (Λουτρά Παράδεισος – κέντρο), Eski Cuma (Αχειροποίητος – δεξιά) και Ali Paşa Mescid (αριστερά).

Η εβραϊκή συνοικία Fındık τοποθετείται δίπλα στην «αγορά» της πόλης, ενώ πολύ κοντά της βρισκόταν η πλατεία της Αρχιραβινίας (πνευματικού κέντρου της εβραϊκής κοινότητας) με την σημαντικότατη συναγωγή Talmud Tora. Εδώ βρισκόταν και το μεγάλο πολυκατάστημα Bonmarché του Μεχμέτ Καπαντζή.

Στις αρχές του 20ού αιώνα το Un Kapanı διατηρούσε την ονομασία «των Αλεύρων». Η μεσαιωνική οργάνωση –που προέβλεπε την αυστηρή χωροθέτηση κάθε εμπορικής δραστηριότητας σε χωριστούς δρόμους ή πλατείες– είχε προ πολλού ατονήσει και η πλατεία ήδη στέγαζε μια ποικιλία μαγαζιών. Όπως και στο αντίστοιχο Un Kapanı της Κωνσταντινούπολης –την αγορά όπου ξεφορτώνονταν και πωλούνταν τα σιτηρά προερχόμενα και από τη Μακεδονία– η συγκεκριμένη δραστηριότητα είχε σβήσει και παρέμενε μόνο το όνομα.

Από αυτή την πλατεία προέρχεται η ονομασία «Καπάνι» που χρησιμοποιείται σήμερα για όλες τις παλιές αγορές της Θεσσαλονίκης.

Εικόνα αρ. 3: Η οδός Kapanaca, η παλιά –πριν από τη διάνοιξη και ευθυγράμμισή της– Τσιμισκή, στρωμένη με χώμα όπου ρέουν ελεύθερα τα όμβρια, με διώροφα σπίτια, δεν θυμίζει σε τίποτε τον σημερινό εμπορικό δρόμο. Ο εκδότης της καρτποστάλ, J.S. Varsano, έχει προσθέσει τη διαφήμισή του πάνω στο αρνητικό της φωτογραφίας – τεχνική προσφιλής στις αρχές του 20ού αιώνα με την οποία προσέθεταν στοιχεία και «παραποιούσαν» την αλήθεια κατά το δοκούν.

Εικόνα αρ. 4: Άλλη μια σκηνή συνύπαρξης της Ανατολής με τη Δύση. Μπροστά από το πολυτελές ξενοδοχείο Όλυμπος Παλλάς του Αχμέτ Καπαντζή, στη γωνία της παραλιακής λεωφόρου με την πλατεία Ολύμπου (μετέπειτα Ελευθερίας), ένας μουσουλμάνος και οι δυο βοηθοί του «σαλαγούν» με ραβδιά ένα κοπάδι γαλοπούλες καθ’ οδόν προς την αγορά. Η σκηνή δεν φαίνεται να εντυπωσιάζει κανέναν από τους διαβάτες, αφού η συνύπαρξη ζώων και ανθρώπων μέσα στην πόλη παρέμεινε συνηθισμένο φαινόμενο για δεκαετίες.

Εικόνα αρ. 5: Δεσπόζουσα θέση στις συλλογές των εκδοτών καρτποστάλ κατέχουν οι απεικονίσεις των διάφορων επαγγελμάτων. Εστιάζουν, όπως είναι αναμενόμενο, στις «παραδοσιακές» δουλειές του Λεβάντε, που προκαλούν το ενδιαφέρον των δυτικών με τον εξωτισμό και τον φολκλορικό τους αέρα. Οι περισσότερες από αυτές είναι φωτογραφίες στούντιο, όπου οι άνθρωποι έχουν ποζάρει μπροστά σε ζωγραφισμένα σκηνικά που συνήθως απεικονίζουν φανταστικά τοπία. Αυτά τα διέθεταν οι φωτογράφοι στα στούντιό τους, αλλά και πλανόδιοι φωτογράφοι τα μετέφεραν όταν απαθανάτιζαν οικογένειες στα χωριά. Ελάχιστες είναι οι περιπτώσεις φωτογράφισης ζωντανών σκηνών στο δρόμο.

Ο χαμάλης (hamal) είναι από τα επαγγέλματα που στελεχώνονταν κατεξοχήν από φτωχούς Εβραίους. Δεν είναι υπερβολικό να ειπωθεί πως ο χαμάλης ήταν η δύναμη που «κινούσε» το εμπόριο, καθώς χρησιμοποιούνταν για μεταφορά κάθε είδους εμπορευμάτων από και προς το λιμάνι, τις αποθήκες του χονδρεμπορίου, τα καταστήματα λιανικής, τις μετακομίσεις. Ένα αυτοσχέδιο μαλακό «σαμάρι» μεσολαβούσε ανάμεσα στο φορτίο και την πλάτη του αχθοφόρου, που πολλές φορές φορτωνόταν και ξεφορτωνόταν σαν πραγματικό υποζύγιο.

Εικόνα αρ. 6: Η δυτική πλευρά της Πλατείας Ελευθερίας ολοκληρώθηκε το 1911 με την ανέγερση δύο νέων ξενοδοχείων με εξεζητημένη εκλεκτιστική αρχιτεκτονική˙ το νέο «Ρουαγιάλ» (κέντρο) και το «Ρώμη» του Αχμέτ Καπαντζή (δεξιά). Στο ισόγειο του δεύτερου κτιρίου οι αδελφοί Φλόκα θα εγκαταστήσουν το καφέ τους που θα γίνει αργότερα διεθνώς διάσημο από τους στρατιώτες του Α’ Παγκόσμιου Πολέμου. Στον πρώτο όροφο θα λειτουργήσει το εστιατόριο «Bastasini» και στους δύο άλλους ορόφους, το ξενοδοχείο. Αριστερά, στη γωνία με την προκυμαία, το παλιό ξενοδοχείο «Όλυμπος», επίσης του Αχμέτ Καπαντζή. Τα «τραπεζάκια έξω» ευνοούνται από το μεσογειακό κλίμα και είναι μια συνήθεια που κρατάει μέχρι και σήμερα.

INFO – έκθεσης Η ΔΥΣΗ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΗΣ 

ΜΟΡΦΩΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΕΘΝΙΚΗΣ ΤΡΑΠΕΖΗΣ 
Πολιτιστικό Κέντρο Θεσσαλονίκης
Βίλα Καπαντζή – Λεωφ. Βασιλίσσης Όλγας 108
Ταχ. Διεύθυνση: Τ.Θ. 50742, 54014 Θεσσαλονίκης 22


Η έκθεση θα εγκαινιασθεί την Τετάρτη 26 Σεπτεμβρίου 2012, στις 20:00

Διάρκεια
Πέμπτη 27 Σεπτεμβρίου έως Κυριακή 18 Νοεμβρίου 2012

Ωράριο λειτουργίας
Τρίτη: 9.00-16.00 Τετάρτη & Πέμπτη: 14.00-21.00
Παρασκευή, Σάββατο & Κυριακή: 10.00-18.00
Δευτέρα: κλειστά

Η είσοδος είναι ελεύθερη στο κοινό

Πληροφορίες
τηλ. 2310 295 170-1 καθημερινές 9.00 – 14.30
2310 295 149 τις ώρες λειτουργίας της έκθεσης

ΟΑΣΘ
αν κινείστε προς το κέντρο: 3, 5, 6, 8, 33, 39 (στάση Ανάληψη)
αν κινείστε προς τα νοτιοανατολικά: 5, 6, 8, 33 (στάση Πέτρου Συνδίκα)

Δεν υπάρχουν σχόλια: