ΤΑ ΧΑΡΑΚΤΙΚΑ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ

Τα ΧΑΡΑΚΤΙΚΑ της ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ
από τον 15ο έως και τον 19ο αιώνα
από τις συλλογές των
Γιώργου Πατιερίδη και Κώστα Σταμάτη

Κείμενα - σχολιασμός: Γιώργος Πατιερίδης,
Κώστας Σταμάτης
Γενική επιμέλεια και εποπτεία έκδοσης:
Χρήστος Καλεμκερής
Θεσσαλονίκη, Μουσείο Φωτογραφίας «Χρήστος Καλεμκερής» Δήμου Καλαμαριάς 2009, 205 σελ.
Τιμή 36.58 €, έκπτωση 10%, τελική τιμή 32.92 €


Πρόκειται για τον κατάλογο της ομότιτλης έκθεσης που πραγματοποιείται στην πινακοθήκη της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών (Ν. Γερμανού 1) και περιλαμβάνει χαρακτικά μεγάλης ιστορικής και καλλιτεχνικής αξίας από τις συλλογές του Γιώργου Πατιερίδη και Κώστα Σταμάτη, που αποτυπώνουν τη ζωή στη Θεσσαλονίκη από τον 15ο μέχρι το 19ο αιώνα. Την έκθεση που διαρκεί από 23 Οκτωβρίου 2009 έως 26 Νοεμβρίου 2009, συνδιοργανώνουν το Μουσείο Φωτογραφίας «Χρήστος Καλεμκερής» του Δήμου Καλαμαριάς, η Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών και ο Δήμος Θεσσαλονίκης στο πλαίσιο των 44ων Δημητρίων.

Η Θεσσαλονίκη από τη θάλασσα
Ατσαλογραφία επιχρωματισμένη 21 x 13 εκ.
Από το βιβλίο Family Bible, Λονδίνο 1835

«…Τα χαρακτικά που παρουσιάζονται στο παρόν βιβλίο καλύπτουν την κλασική περίοδο της εγχάρακτης απεικόνισης, από τα τέλη του 15ου αιώνα μέχρι το πέρας του 19ου. Χαρακτικά του 20ού αιώνα δεν έχουν συμπεριληφθεί, μολονότι οι συμπράττοντες συλλέκτες διαθέτουν και τέτοια στις συλλογές τους. Τα χαρακτικά του βιβλίου έχουν κατανεμηθεί στις ακόλουθες επτά θεματικές ενότητες: Χάρτες και λιμενοδείκτες, Απόψεις της πόλης ιδίως από το θαλάσσιο μέτωπό της, Ενδυμασίες των ανθρώπων της, Μνημεία και αρχιτεκτονικά σχέδια ναών της, Σημαντικά γεγονότα, Προσωπικότητες της πόλης και Σκηνές καθημερινής ζωής. Σημειωτέον ότι αρκετά από τα μνημεία αυτά, κάποια μάλιστα ιδιαίτερα σημαντικά, δεν υπάρχουν πια, όπως η κιονοστοιχία με τα οκτώ αγάλματα των Μαγεμένων (Las Incantadas), η Χρυσή Πύλη (Πύλη του Αντωνίου και του Οκταβίου), το παραθαλάσσιο, το δυτικό, το ανατολικό τείχος της πόλης, το περιτείχισμα του Λευκού Πύργου, οθωμανικοί μιναρέδες.

Ένδυμα Θεσσαλονικιάς κόρης
Χαλκογραφία επιχρωματισμένη 21 x 27 εκ.
Από το βιβλίο του Thomas Jefferys,

Les Costumes Anciens et Modernes du Monde
Λονδίνο 1757

Τα περισσότερα από τα χαρακτικά αυτά ήσαν ένθετα μέσα σε περιηγητικά ή εγκυκλοπαιδικά βιβλία ή αποτυπώθηκαν σε περιοδικά και εφημερίδες, ιδίως του 19ου αιώνα. Η εκτύπωσή τους σε περισσότερα αντίτυπα, περιορισμένου πάντως αριθμού, έχει γίνει με τους γνωστούς τρόπους χάραξης ζωγραφικών σχεδίων σε μήτρες από διάφορα υλικά, με τεχνικές επιλογές όπως η ξυλογραφία, η χαλκογραφία, η λιθογραφία, η ατσαλογραφία, η χρωμολιθογραφία, η ψευδαργυρογραφία. ΄Ηδη από τα μέσα του 19ου αιώνα, αντί του κλασικού ζωγραφικού σχεδίου, ως βάση για εγχάρακτη απεικόνιση άρχισε να χρησιμοποιείται ολοένα ευρύτερα η φωτογραφία, αρχικά με την τεχνική της ξυλογραφίας και λίγο αργότερα με ψευδαργυρογραφία (τσιγγογραφία), η οποία διέθετε έτσι πολύ μεγαλύτερη απεικονιστική ακρίβεια. Η περίοδος αυτή, λοιπόν, εκτός των άλλων, σημαδεύεται από μία σπουδαία καμπή ως προς τη σταδιακή επικράτηση της φωτογραφίας σε έντυπη μορφή, σε εφημερίδες, βιβλία, εγκυκλοπαίδειες.

Η σκηνή του φόνου των Προξένων Γαλλίας (Moylin)
και Γερμανίας (Abbot) στη Θεσσαλονίκη. Το φονικό έγινε στην πλατεία του Ωρολογίου, μπροστά στο Σαατλή τζαμί, κοντα στο παλαιό Διοικητήριο. Το Σαατλή τζαμί κάηκε στην πυρκαγιά του 1917. Ξυλογραφία 15 x 21 εκ. από την εφημερίδα The Illustrated London News Μάιος 1876

Πολλά από αυτά τα χαρακτικά έχουν επιχρωματισθεί σε πολύ μεταγενέστερο χρόνο. Ικανός αριθμός από αυτά διαθέτουν, εκτός από ιστορική σπουδαιότητα, και εικαστική αξία διόλου αμελητέα [...]Οι χώρες της προέλευσής τους είναι η Γερμανία, η Ιταλία, η Αγγλία, η Γαλλία, η Ολλανδία, η Ρωσία. Αξίζει να σημειωθεί ωστόσο ότι και η ίδια η Θεσσαλονίκη στάθηκε πρωτοπόρος σε αυτό το είδος τέχνης, χωρίς όμως περαιτέρω συνέχεια. Ήδη στο πρώτο μισό του 16ου αιώνα στην πόλη λειτούργησε τυπογραφείο, ίσως το πρώτο στη Βαλκανική Χερσόνησο, από Εβραίους ισπανικής προέλευσης και ορισμένα από τα εκδοθέντα τότε βιβλία ήταν διακοσμημένα με χαρακτικά έργα, εξαιρετικά δυσεύρετα σήμερα.

Πάνω: Η μεγάλη πυρκαγιά της 4ης Σεπτεμβρίου 1890
στην αγορά της Θεσσαλονίκης. Κάτω: Άποψη της πόλης
και του κόλπου κατά το δειλινό, από το ύψος ενός μιναρέ. Ξυλογραφία ολοσέλιδη επιχρωματισμένη 22 x 21 εκ. και 22 x 9,5 εκ. αντίστοιχα. Από τη γαλλική εφημερίδα Le Mondé Illustré, 1890

Στους Νέους Χρόνους το ενδιαφέρον Ευρωπαίων για την πόλη της Θεσσαλονίκης προκλήθηκε για πρώτη φορά στα τέλη του 17ου αιώνα, με ζητούμενο μήπως θα ήταν δυνατόν να αναληφθεί στρατιωτική δράση εναντίον της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, ιδίως από τη Γαλλία, για την κατάληψη της πόλης και της ενδοχώρας της. Ένα από τα στοιχεία που έλκυσαν ακολούθως το ενδιαφέρον αλλοδαπών περιηγητών ήταν ο έντονος πολυπολιτισμικός χαρακτήρας της Θεσσαλονίκης και αντίστοιχα η εντυπωσιακή συμπαράταξη αρχιτεκτονικών ρυθμών με διαφορετικούς πολιτισμικούς ορίζοντες.»

(Από το προλογικό σημείωμα των συλλεκτών

Γιώργου Πατιερίδη και Κώστα Σταμάτη)

Πέρα από τον κατάλογο, έχει εκδοθεί και φάκελος με σαράντα τέσσερα πολυτελή μονόφυλλα χαρακτικά της Θεσσαλονίκης από τον 15ο έως και τον 19ο αιώνα, ο οποίος πωλείται χωριστά στην τιμή των 20.23 €