Η ΤΙΜΗ ΤΟΥ ΣΩΜΑΤΟΣ ΣΤΗΝ ΟΜΗΡΙΚΗ ΙΛΙΑΔΑ ΚΑΙ ΣΤΑ ΙΛΙΑΔΙΚΑ ΠΟΙΗΜΑΤΑ ΤΟΥ ΚΑΒΑΦΗ

Μια φιλική συνομιλία του Δ. Ν. Μαρωνίτη με θέμα Η τιμή του σώματος στην ομηρική Ιλιάδα και στα ιλιαδικά ποιήματα του Καβάφη πρόκειται να πραγματοποιηθεί, σε συνεργασία με τις εκδόσεις Άγρα, στο βιβλιοπωλείο του Μορφωτικού Ιδρύματος Εθνικής Τραπέζης στη Θεσσαλονίκη (Τσιμισκή 11), την Τετάρτη 4 Μαΐου 2011 στις 19.00. Η συνομιλία αυτή έρχεται ως συνέχεια της μετάφρασης της Ιλιάδας από τον ομότιμο καθηγητή του ΑΠΘ.

Μετά την ιστορική πλέον μετάφρασή του της Οδύσσειας, ο Δ. Ν. Μαρωνίτης προσφέρει στη δίτομη έκδοση Ομήρου Ιλιάς μεταφρασμένες και με επιλεγόμενα και τις 24 ραψωδίες του μεγάλου έπους του Ομήρου. Είναι η πρώτη μεγάλη μετάφραση ύστερα από εκείνη των Καζαντζάκη & Κακριδή του 1955.

Με το στίχο του Γιώργου Σεφέρη «πάνω νερά» περιγράφει ο Δ. Ν. Μαρωνίτης, στα επιλεγόμενα του α΄ τόμου της έκδοσης, την αντίστροφη πορεία που ακολούθησε στην μετάφραση των δύο επών, «γυρεύοντας δηλαδή την προηγούμενη Ιλιάδα μετά την επόμενη Οδύσσεια – αντίστροφα απ’ ό,τι το έκαμε ο ποιητής, αν ήταν ένας …».

Και συνεχίζει για τα δύο έπη: «…τίποτε βέβαιο δεν ξέρουμε για τον ποιητή (ή τους ποιητές) της Ιλιάδας και της Οδύσσειας: ούτε πότε έζησε ακριβώς ούτε που έζησε και έδρασε ούτε καν πως λεγόταν. Μπορεί να γεννήθηκε ο ένας (ή οι δύο) στη μέση περίπου της μικρασιατικής ακτής ή σε ένα από τα παράκτια νησιά. Η Ιλιάδα λένε προηγήθηκε, κάπου στα μέσα του όγδοου αιώνα· η Οδύσσεια μάλλον ακολούθησε, εν γνώσει της Ιλιάδας, στα τέλη του ίδιου αιώνα. Τα δύο έπη προϋποθέτουν μακρά προφορική παράδοση, που την καλλιέργησαν κάποιοι αοιδοί, οι οποίοι εξελίχτηκαν στο μεταξύ σε ραψωδούς, τίποτα όμως δεν μας σώθηκε από το πρώιμό τους έργο. Ξέρουμε ωστόσο ότι στην προφορική αυτή παράδοση χρωστούν τα δύο ομηρικά έπη: λίγο-πολύ τον μύθο τους και τα κύρια πρόσωπα· σίγουρα τον εξάμετρο, τους καθιερωμένους λογότυπους, τις τυπικές σκηνές, τα τυπικά θέματα και μεγαθέματα.

Αβέβαιο παραμένει αν στη σύνθεση τόσο της Ιλιάδας όσο και της Οδύσσειας χρησιμοποιήθηκε, πέρα από τον προφορικό αυτό θησαυρό, η αλφαβητική γραφή, που εισάγεται στα χρόνια εκείνα από τη Φοινίκη. Πότε και πως σταθεροποιήθηκε το κείμενο των δύο επών, το ψάχνουν ακόμα οι ομηριστές· στα μέσα πάντως του έκτου αιώνα φαίνεται πως κατακυρώθηκε και κατοχυρώθηκε, γιατί η επίσημη απαγγελία του έγινε μέρος των πάνδημων εορτών. Στα χέρια μας το έχουμε θρυμματισμένο σε αιγυπτιακούς παπύρους και ακέραιο σε κώδικες της βυζαντινής περιόδου …».

Για την Ιλιάδα αναφέρει: «…είναι έπος πολεμικό: δραματοποιεί, ανατέμνει και συμπυκνώνει τον τρωικό πόλεμο σε τέσσερις μάχιμες ημέρες, που καταλήγουν σε ισόπαλη τραγωδία: ο φόνος του Πάτροκλου από τον Έκτορα και ο φόνος του Έκτορα από τον Αχιλλέα σφραγίζονται με ενδεκαήμερη ανακωχή, αφήνοντας μετέωρο το ερώτημα ποιος είναι ο νικητής και ποιος ο ηττημένος. Τελικώς ο ιλιαδικός πόλεμος περαιώνεται δίχως νικητές και νικημένους. Αντ’ αυτού ο αμοιβαίος σπαραγμός (του Αχιλλέα για τον αγαπημένο εταίρο του, του Πριάμου για τον αγαπημένο του γιό) οδηγεί σε ένα είδος συμφιλίωσης των αντιπάλων, υπογραμμίζοντας συνάμα την τραγωδία του πολέμου».

Όσον αφορά στη σχέση του Μαρωνίτη με τον Καβάφη, αυτή καταγράφεται χαρακτηριστικά στο βιβλίο Κ. Π. Καβάφης: Μελετήματα της σειράς Γραφή και ανάγνωση των εκδόσεων Κέδρος, όπου περιέχονται συγκεντρωμένα εννέα μελετήματα γύρω από την ποίηση του Κ. Π. Καβάφη, γραμμένα σε διάστημα τριάντα επτά χρόνων. Ορισμένα έχουν ήδη δημοσιευτεί στο παρελθόν, ενώ άλλα είναι ανέκδοτα. Κεντρική θέση μέσα στον τόμο κατέχουν τα έξι μελετήματα που εστιάζουν στον τύπο του «ποιητή-αναγνώστη, όπου η ανάγνωση αρχαιοελληνικών λογοτεχνικών προτύπων λειτουργεί ως αφορμή για τη σύνταξη ενός νέου ποιήματος».

Ο Δ. Ν. Μαρωνίτης γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη το 1929. Σπούδασε στη Φιλοσοφική Σχολή του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Πραγματοποίησε τις μεταπτυχιακές του σποδές στο Πανεπιστήμιο Mainz της Γερμανίας. Διετέλεσε διδάκτωρ και εντεταλμένος υφηγητής του Τμήματος Φιλολογίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης μέχρι το 1967 ─οπότε απολύθηκε και βασανίστηκε στο ΕΑΤ-ΕΣΑ από τη στρατιωτική χούντα─ και κατόπιν τακτικός καθηγητής του Τμήματος Φιλολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘ (1975-96). Υπήρξε επισκέπτης καθηγητής σε Πανεπιστήμια της Γερμανίας, Αυστρίας, ΗΠΑ και Κύπρου, ενώ παράλληλα έδωσε διαλέξεις σε χώρες της Ευρώπης και της Αμερικής.

Διετέλεσε ειδικός σύμβουλος του Υπουργείου Παιδείας σε θέματα Ανώτατης Εκπαίδευσης (1974-75), πρόεδρος του Τμήματος Φιλολογίας του ΑΠΘ (1986-87), γενικός διευθυντής του Κρατικού Θεάτρου Βορείου Ελλάδος (1989-90), πρόεδρος του Τμήματος Δημοσιογραφίας και Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης του ΑΠΘ (1991-94), κοσμήτορας της Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘ (1991-94), πρόεδρος και γενικός διευθυντής του Κέντρου Ελληνικής Γλώσσας (1994-2001) και επιστημονικός υπεύθυνος του έργου Ενδογλωσσική Μετάφραση του Ηλεκτρονικού Κόμβου του Κέντρου Ελληνικής Γλώσσας (1998-2000). Σήμερα είναι επιστημονικός υπεύθυνος του προγράμματος Αρχαιογνωσία και Αρχαιογλωσσία στη Μέση Εκπαίδευση, που διεξάγεται στο πλαίσιο του Κέντρου Εκπαιδευτικής Έρευνας (2001-), πρόεδρος του Κέντρου Οδυσσειακών Σπουδών (2003-) και τακτικός αρθρογράφος στην εφημερίδα το Βήμα της Κυριακής (1971-).

Έγραψε βιβλία, μονογραφίες και άρθρα για τον Όμηρο, τον Ησίοδο, τον Σοφοκλή, τον Ηρόδοτο, τη Σαπφώ, τον Αλκαίο, τους οποίους, και ενμέρει ή στο σύνολο, μετέφρασε. Συγχρόνως μελέτησε και δημοσίευσε δοκίμια για μείζονες νεοέλληνες ποιητές και πεζογράφους, επιμένοντας σε εκπροσώπους της πρώτης μεταπολεμικής γενιάς.

Για το έργο του τιμήθηκε με το Κρατικό βραβείο δοκιμίου (1981) και το παράσημο του Ταξιάρχη του Φοίνικος της Ελληνικής Δημοκρατίας (2003). Για τα 70 χρόνια του προσφοράς στα κλασικά γράμματα εκδόθηκε ο τιμητικός τόμος Euphrosyne. Studies in the Ancient Epic, and its Legacy in Honor of Dimitris N. Maronitis, επιμ. A. Rengakos - I. N. Kazazis. Στουτγκάρδη: F. Steiner 1999.