ΣΤΗΝ ΕΞΟΡΙΑ, Ερζουρούμ / Άσκαλε

ΤΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΤΟΥ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΚΙΟΥΡΚΤΣΟΓΛΟΥ
ΣΤΑ ΕΡΓΑΤΙΚΑ ΤΑΓΜΑΤΑ ΤΟΥ 1943

Επιμέλεια: Ειρήνη Σαριόγλου
Αθήνα, Ελληνικό Ίδρυμα Ιστορικών Μελετών 2009
213 σελ., τιμή 15.00 €, έκπτωση 10%
Τελική τιμή 13.50 €

«...Το ημερολόγιο του Κ. Κιουρκτσόγλου περιγράφει με άμεσο τρόπο τις συνθήκες κάτω από τις οποίες εξαναγκάστηκαν να υπηρετήσουν στα εργατικά τάγματα δεκάδες υπόχρεοι του φόρου περιουσίας.

Αμέσως μετά την επιβολή του σχετικού νόμου ─γνωστού και ως βαρλίκι─ η επιχείρηση και το σπίτι του Κ. Κιουρκτσόγλου εκποιούνται από το τουρκικό κράτος. Τον Ιανουάριο του 1943, αδυνατώντας να καταβάλει τον φόρο των 200.000 λιρών, οδηγείται στην εξορία, στα βάθη της Ανατολής, μαζί με δεκάδες άλλους Ρωμιούς, Αρμένιους και Εβραίους, όπου υπηρετεί με μια υποτυπώδη αμοιβή, και προσπαθεί να αποπληρώσει τον υπέρογκο φόρο που του αναλογεί. Ο νόμος του φόρου περιουσίας απαγόρευε ρητά το δικαίωμα προσφυγής σε ένδικα μέσα.

[…]Η μαρτυρία του Κ. Κιουρκτσόγλου έχει ιδιαίτερη σημασία επειδή καταγράφει την περίοδο αυτή από την αρχή (Ιανουάριος 1943) μέχρι τέλους (Δεκέμβριος 1943). Οι περιγραφές του διαπνέονται άλλοτε από έκδηλη αγωνία, άλλοτε από απόγνωση και άλλοτε από ειρωνική διάθεση προς το καθεστώς. Πολλές είναι οι φορές, όπου το άγνωστο μέλλον φαίνεται να τον βασανίζει.

[…]Το χειρόγραφο ημερολόγιο του Κ. Κιουρκτσόγλου καταγράφει κυρίως την καθημερινή ζωή των εξορίστων χωρίς περιττούς συναισθηματισμούς αλλά με φανερή την πίκρα που νιώθει ο ίδιος για το παράλογο της οδυνηρής αυτής εμπειρίας. Η, πολλές φορές, απόμακρη και ψυχρή του ματιά τον μετατρέπει συχνά από εξόριστο σε αντικειμενικό παρατηρητή των γεγονότων. Η μαρτυρία του αναδυκνύει με σαφή και ακέραιο τρόπο τις συνθήκες διαβίωσης των υπόχρεων στην εξορία, τις πολλαπλές προκλήσεις και κακουχίες, την έλλειψη φαγητού, τις αντίξοες καιρικές συνθήκες, την εκμετάλλευση και την αταξία που επικρατούσαν στα στρατόπεδα καταναγκαστικής εργασίας του Άσκαλε. Αν και ο ίδιος αποφεύγει να διατυπώνει προσωπικές του απόψεις, ωστόσο συχνά εκφράζει την απόγνωσή του με το αδιέξοδο που νιώθει να τον περικυκλώνει...»

(Ειρήνη Σαριόγλου, Δρ. Ιστορίας
από την εισαγωγή του βιβλίου
σελ. 11-20)

Η οικογένεια του Κ. Κιουρκτσόγλου

Ρωμιοί, όπως λέμε Εβραίοι
Πέτρος Μάρκαρης
Ένθετο: Βιβλιοδρόμιο
Στήλη: Ιστορία, σελ. 7
Τα Νέα, 13-14.2.2010

ΤΟ ΠΕΡΙΒΟΗΤΟ ΒΑΡΛΙΚΙ, Ο ΦΟΡΟΣ ΠΕΡΙΟΥΣΙΑΣ ΠΟΥ ΕΠΙΒΛΗΘΗΚΕ ΑΠΟ ΤΟ ΤΟΥΡΚΙΚΟ ΚΡΑΤΟΣ ΣΤΙΣ ΜΕΙΟΝΟΤΗΤΕΣ, ΤΡΑΥΜΑΤΙΣΕ ΒΑΘΙΑ ΤΟΥΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΙΤΕΣ, ΑΛΛΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΕΙΝΑΙ ΜΙΑ ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΓΝΩΣΤΗ ΥΠΟΘΕΣΗ. ΚΙ ΟΜΩΣ, ΠΡΟΤΥΠΟ ΤΟΥ ΗΤΑΝ Ο ΤΡΟΠΟΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΕΞΟΝΤΩΣΗΣ ΤΩΝ ΕΒΡΑΙΩΝ ΤΗΣ ΓΕΡΜΑΝΙΑΣ

Όταν στην Ελλάδα μιλάμε για τους διωγμούς και τις αυθαιρεσίες του τουρκικού κράτους απέναντι στους ομογενείς Κωνσταντινουπολίτες, τα παραδείγματά μας είναι κατά κανόνα τα Σεπτεμβριανά του 1955 και η μεγάλη έξοδος, με τη μέθοδο των απελάσεων, το 1964. Του λόγου το αληθές επιβεβαιώνεται με δύο ταινίες, οι οποίες είχαν ως θέμα τους τα γεγονότα αυτά: την πρόσφατη «Φθινοπωρινή Οδύνη» της Τομρίς Γκιριτλίογλου και την παλαιότερη «Πολίτικη Κουζίνα» του Τάσου Μπουλμέτη. Η πρώτη πραγματεύεται τα Σεπτεμβριανά, η δεύτερη τις απελάσεις του 1964. Και οι δύο είχαν μεγάλη απήχηση στο ελληνικό κοινό.

Το ημερολόγιο του Κωνσταντίνου Κιουρκτσόγλου, που κυκλοφόρησε πρόσφατα από το Ελληνικό Ίδρυμα Ιστορικών Μελετών, αγγίζει ωστόσο μια πληγή που άφησε πολύ πιο βαθιά ίχνη στους Κωνσταντινουπολίτες, αλλά είναι λιγότερο γνωστή στην Ελλάδα. Πρόκειται για τον φόρο περιουσίας, το βαρλίκι, που επιβλήθηκε από το τουρκικό κράτος στις μειονότητες τον Νοέμβριο του 1942. Η επίσημα δηλωμένη πρόθεση της τουρκικής κυβέρνησης ήταν να φορολογήσει το μεγάλο κεφάλαιο για να αντιμετωπίσει τις αυξημένες ανάγκες της χώρας εν καιρώ πολέμου. Η αιτιολογία αυτή ήταν όμως προσχηματική, γιατί στην πραγματικότητα φορολογήθηκαν μόνον οι μειονότητες: Ρωμιοί, Αρμένιοι και Εβραίοι. Και αυτό, γιατί ο αδήλωτος σκοπός της κυβέρνησης ήταν ο εκτουρκισμός του κεφαλαίου διαμέσου της αρπαγής των περιουσίων των μειονοτήτων.

Ομάδα υπόχρεων του φόρου περιουσίας οδηγείται
στα εργατικά τάγματα του Άσκαλε. (Cumhuriyet, 23/3/1943)

Ο τότε πρωθυπουργός της Τουρκίας Σουκρού Σαράτσογλου είχε πει απερίφραστα σε ένα Υπουργικό Συμβούλιο ότι στόχος του φόρου περιουσίας ήταν «να περιέλθει η τουρκική αγορά στους Τούρκους». Ο φόρος ήταν πολλαπλάσιος της κινητής και ακίνητης περιουσίας τού κάθε φορολογούμενου και ήταν καταβλητέος εφάπαξ. Αν ο φορολογούμενος δεν μπορούσε να πληρώσει, η περιουσία του έβγαινε σε πλειστηριασμό και αν το ποσό του πλειστηριασμού δεν κάλυπτε τον φόρο, τότε ο φορολογούμενος εξοριζόταν στο Άσκαλε, ένα μεγαλοχώρι έξω από το Ερζουρούμ, για να εξοφλήσει το υπόλοιπο χρέος του στα τάγματα καταναγκαστικής εργασίας. Το σχέδιο της κυβέρνησης Σαράτσογλου βασιζόταν στο γερμανικό μοντέλο της οικονομικής εξόντωσης των Εβραίων της Γερμανίας. Ένα από τα πρώτα μέτρα που είχε πάρει το ναζιστικό καθεστώς ήταν η δήμευση των περιουσιών των Εβραίων της Γερμανίας. Εξάλλου, ο Σαράτσογλου, αλλά κυρίως ο πρόεδρος της Δημοκρατίας Ισμέτ Ινονού ήταν μεγάλοι θαυμαστές των Γερμανών.

Αναχώρηση της πρώτης αποστολής για το Άσκαλε,
στην οποία συμμετείχε ο Κ. Κιουρκτσόγλου. (Cumhuriyet, 28/1/1943)

Καψώνια

Το ημερολόγιο του Κωνσταντίνου Κιουρκτσόγλου καλύπτει όλη αυτή την οδυνηρή εμπειρία. Αρχίζει στις 21 Ιανουαρίου 1943 με την κατάσχεση του σπιτιού του και τελειώνει στις 30 Δεκεμβρίου 1943 με την επιστροφή του στην Πόλη. Ο Κιουρκτσόγλου καταγράφει τα γεγονότα αυτής της τραγωδίας χωρίς συναισθηματισμούς, χωρίς να παρασύρεται σε εξάρσεις, σχεδόν με το ουδέτερο βλέμμα ενός παρατηρητή. Αυτό το ουδέτερο ύφος δεν το χάνει ούτε όταν μιλάει για τα καψώνια που κάνουν στους εξόριστους οι Τούρκοι αξιωματικοί, υπαξιωματικοί ή δημόσιοι υπάλληλοι ούτε όταν περιγράφει την ταφή κάποιου εξόριστου, ο οποίος άφησε τα κόκαλά του στον τόπο της εξορίας. «Δεν υπάρχει φαγητό και ψωμί», σημειώνει κάθε δεύτερη μέρα, αλλά έτσι ψυχρά, χωρίς άλλο σχόλιο.

Εκείνο που αναδύεται ανάγλυφο από το ημερολόγιο του Κωνσταντίνου Κιουρκτσόγλου, πέρα από τα γεγονότα, τα οποία εγώ τουλάχιστον διαβάζω μόλις τώρα από πρώτο χέρι, είναι η αξιοπρέπεια με την οποία οι εξόριστοι αντιμετώπιζαν τη σκληρή μοίρα τους. Δεν κλαίγονταν, δεν μοιρολογούσαν, απλώς προσπαθούσαν να επιβιώσουν χωρίς να χάσουν την ανθρωπιά και τις αξίες τους. «Εκκλησιάζονταν» τη Μεγάλη Παρασκευή και την Ανάσταση, χωρίς εκκλησία και παπά, προφανώς ψέλνοντας τα τροπάρια μόνοι τους. Από την άλλη, στο Άσκαλε επιβεβαιώνεται μέχρις ενός σημείου ότι οι συνθήκες της επιβίωσης δεν ενισχύουν μόνο την αλληλεγγύη, αλλά και την αποδυναμώνουν. Επανειλημμένα ο Κιουρκτσόγλου παραπονιέται ότι οι Αρμένιοι ενδιαφέρονται μόνο για τους ομοεθνείς τους και αδιαφορούν για τους ομόθρησκούς τους Ρωμιούς. Ο ίδιος πάντως, ακόμα κι όταν επιστρέφει στην Πόλη χωρίς να του έχει μείνει τίποτα, και ενώ ψάχνει για οποιαδήποτε δουλειά, δεν χάνει την αισιοδοξία του. Η ομογένεια άντεξε και σ΄ αυτή την μπόρα. Δεν άντεξε το ΄64.

ΕΛΛΗΝΕΣ ΖΩΓΡΑΦΟΙ ΑΠΟ ΤΗ ΣΥΛΛΟΓΗ ΤΗΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΤΡΑΠΕΖΑΣ

Η ΑΠΕΙΚΟΝΙΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΣΩΠΟΥ

Πρώτη ολοκληρωμένη δημόσια έκθεση πορτραίτων από τη συλλογή της Εθνικής Τράπεζας με τις υπογραφές μεγάλων Ελλήνων ζωγράφων του 19ου και του 20ού αιώνα από τις 22 Φεβρουαρίου έως τις 9 Μαΐου 2010 στο Πολιτιστικό Κέντρο Θεσσαλονίκης του ΜΙΕΤ

Προσωπογραφία Διοικητή Στεφάνου Ι. Στρέιτ, 1896-1910
Γεώργιος Ιακωβίδης (1853-1932), λάδι σε μουσαμά, 113 x 90 εκ.

Προσωπογραφίες που έφτιαξαν μερικοί από τους σημαντικότερους Έλληνες ζωγράφους του 19ου και του 20ού αιώνα και παρουσιάζονται δημόσια για πρώτη φορά στο σύνολό τους θα έχει την ευκαιρία να δει το κοινό στην έκθεση Η απεικόνιση του προσώπου, που θα εγκαινιαστεί τη Δευτέρα 22 Φεβρουαρίου 2010, στις 8 το βράδυ, στο Πολιτιστικό Κέντρο Θεσσαλονίκης του Μορφωτικού Ιδρύματος Εθνικής Τραπέζης (Βασ. Όλγας 108). Τα εγκαίνια θα γίνουν από τον Πρόεδρο του Διοικητικού Συμβουλίου της Εθνικής Τράπεζας και Πρόεδρο του Μορφωτικού Ιδρύματος Εθνικής Τραπέζης, κ. Βασίλη Ράπανο, και τον Διευθύνοντα Σύμβουλο της Εθνικής Τράπεζας, κ. Απόστολο Ταμβακάκη.

Προσωπογραφία Διοικητή Γεωργίου Ι. Σταύρου, 1841-1869
Νικηφόρος Λύτρας (1832-1904), λάδι σε μουσαμά, 110 x 80 εκ.

Ο πυρήνας της έκθεσης Η απεικόνιση του προσώπου αποτελείται από έργα που η Τράπεζα παρήγγειλε σε καλλιτέχνες αναγνωρισμένους την εποχή της ίδρυσής της και κατά τα αμέσως επόμενα χρόνια, στα οποία απεικονίζονται προσωπικότητες συνδεδεμένες με την πρώτη εποχή λειτουργίας της, καθώς η Εθνική Τράπεζα είναι το πρώτο χρηματοπιστωτικό ίδρυμα της χώρας μας το οποίο, αμέσως μετά την ίδρυσή του το 1841, επέδειξε ιδιαίτερη ευαισθησία στην εικαστική δημιουργία και καθιέ­ρωσε τη συγκρότηση καλλιτεχνικής συλλογής. Η Εθνική εξακολουθεί να αναθέτει σε αναγνωρισμένο ζωγράφο κάθε εποχής να φιλοτεχνήσει την προσωπογραφία κάθε αποχωρούντος διοικητή της. Έτσι, στο πέρασμα των περίπου εκατόν εβδομήντα χρόνων λειτουργίας της, οι προσωπογραφίες των διοι­κητών που έχουν συγκεντρωθεί, συγκροτούν μια ολοκληρωμένη portrait gallery, η οποία, εκτός από το ότι περιέχει έργα των επιφανέστερων καλλιτεχνών κάθε εποχής, καταγράφει παράλληλα την ιστορία της ελληνικής προσωπογραφίας.

Προσωπογραφία Διοικητή Ιωάννου Α. Δροσόπουλου, 1928-1939
Κωνσταντίνος Παρθένης (1878-1967)
Λάδι σε μουσαμά, 123 x 94 εκ.

Καλλιτέχνες των μέσων και του τέλους του 19ου αιώνα, όπως οι γλύπτες Ιωάννης Κόσσος, Λάζαρος και Γεώργιος Φυτάλης, Γεώργιος Βρούτος φιλοτεχνούν τις μαρμάρινες προτομές του ιδρυτή της Τράπεζας Γεωργίου Σταύρου, του Ελβετού τραπεζίτη Ιωάννη Γαβριήλ Εϋνάρδου, που συνέβαλε στην ίδρυσή της, ή του διοικητή Παύλου Καλλιγά, ενώ ο ζωγράφος Νικηφόρος Λύτρας φιλοτεχνεί τις προσωπογραφίες των διοικητών της Γεωργίου Σταύρου, Μάρκου Ρενιέρη και Παύλου Καλλιγά. Αργότερα ο Γεώργιος Ιακωβίδης αναλαμβάνει να φιλοτεχνήσει τις προσωπογραφίες των διοικητών Στεφάνου Στρέιτ, Αλεξάνδρου Ζαΐμη, Ιωάννη Βαλαωρίτη. Η ολοκληρωμένη αυτή portrait gallery περιλαμβάνει έργα και επιφανών Ελλήνων καλλιτεχνών του 20ού αιώνα, όπως του Κωνσταντίνου Παρθένη, του Γεωργίου Γουναρόπουλου, του Γιάννη Μόραλη, του Παναγιώτη Τέτση, του Πάρι Πρέκα, του Δημήτρη Μυταρά και τελευταία του Γεωργίου Ρόρρη.

Προσωπογραφία Διοικητή Θεοδώρου Β. Καρατζά, 1996-2004
Γιώργος Ρόρρης (γ. 1963), λάδι σε μουσαμά, 92 x 77 εκ.

«Μέσα από διαφορετικές τεχνοτροπίες και ανεξάρτητα από οποιουσδήποτε χαρακτηρισμούς, ακαδημαϊκές, ρεαλιστικές, ψυχολογικές, μοντέρνες ή παραδοσιακές, οι προσωπογραφίες αυτές εντάσσονται σε μια γερά εδραιωμένη ευρωπαϊκή παράδοση, κατά την οποία η απεικόνιση προσώπων κύρους εστιάζεται στην απόδοση συγκεκριμένων στοιχείων που τονίζουν την κοινωνική καταξίωση μέσα από την ιδιαίτερη ατομική αξία του καθενός», παρατηρεί η επιμελήτρια της έκθεσης Δρ. Όλγα Μεντζαφού-Πολύζου, καλλιτεχνική σύμβουλος της Εθνικής Τράπεζας και Διευθύντρια Συλλογών και Μουσειολογικού Προγραμματισμού της Εθνικής Πινακοθήκης.

Κωνσταντίνος Π. Καβάφης, 1983
Άρια Κομιανού (1938), ξυλογραφία σε πλάγιο ξύλο, 40 x 28,8 εκ

Η έκθεση συμπληρώνεται με την παρουσίαση ενός μέρους της συλλογής χαρακτικών της Εθνικής Τράπεζας που απεικονίζουν προσωπικότητες των γραμμάτων. Ανάμεσά τους, ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης (από τον Ευθύμη Παπαδημητρίου), Νίκος Καββαδίας (από τον Γιώργο Μόσχο), Κωστής Παλαμάς (από τον Κώστα Γραμματόπουλο), Διονύσιος Σολωμός (από τον Α. Τάσσο), Κώστας Καρυωτάκης (από τον Γιώργο Βαρλάμο), Κ. Π. Καβάφης (από την Άρια Κομιανού), Αντώνης Σαμαράκης (από τον Παναγιώτη Τέτση), Οδυσσέας Ελύτης (από τον Παναγιώτη Γράββαλο). Η κυρία Μεντζαφού αναφέρει σχετικά: «Οι χαράκτες, υιοθετώντας το παιχνίδι του άσπρου-μαύρου στο οποίο κυριαρχεί η εκφραστικότητα της γραμμής, διεισδύουν με υψηλή αισθητική ποιότητα και ευαισθησία στην προσωπικότητα του απεικονιζόμενου, επιδιώκοντας να αποδώσουν την πνευματική του φύση και το εσωτερικό περιεχόμενό του».

Οδυσσέας Ελύτης, 1980
Παναγιώτης Γράββαλος (γ. 1933), μικτή τεχνική, 34 x 24 εκ.

Σχεδιασμός της έκθεσης: Σόνια Χαραλαμπίδου-Διβάνη, αρχιτέκτων, καθηγήτρια στο ΕΜΠ, Ειρήνη Χαραλαμπίδου και Κριστιάν Λασκαρίδης, αρχιτέκτονες.

Η έκθεση θα λειτουργεί με το εξής ωράριο: Τρίτη έως Πέμπτη, Σάββατο, Κυριακή 10:00-18:00, Παρασκευή 10:00-14:00 και 18:00-21:00, με ελεύθερη είσο­δο για το κοινό. Για ομαδικές επισκέψεις πρέπει να προηγείται συνεννόηση με το ΜΙΕΤ, τηλ. 2310 295.170-1.

Προσωπογραφία Διοικητή Γεωργίου-Αλεξάνδρου Α. Μαγκάκη, 1981-1982, Δημήτρης Μυταράς (γ. 1934)
Λάδι σε μουσαμά, 126 x 95 εκ.

Η έκθεση Η απεικόνιση του προσώπου αποτελεί μια ξεχωριστή και ολοκληρωμένη ενότητα του μεγάλου εκθεσιακού προγράμματος Έλληνες Ζωγράφοι - Από τη συλλογή της Εθνικής Τράπεζας, στο πλαίσιο του οποίου πραγματοποιούνται παράλληλες εκθέσεις στο Δίκτυο των Mουσείων της Θεσσαλονίκης (Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης, Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού, Τελλόγλειο Ίδρυμα Τεχνών Α.Π.Θ. και στο Κρατικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης), προσδιορισμένες σύμφωνα με το αντικείμενο του κάθε μουσείου.

ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ

Λάμπρος Λιάβας

Το ελληνικό τραγούδι

από το 1821 έως τη δεκαετία του 1950

Αθήνα, Εμπορική Τράπεζα της Ελλάδος 2009

Με τη συνεργασία του Ελληνικού Λογοτεχνικού

και Ιστορικού Αρχείου, 373 σελ., τιμή 73.15 €

Έκπτωση 10%, τελική τιμή 65.85 €

Το βιβλίο αυτό αποτελεί καρπό πολύχρονης έρευνας του εθνομουσικολόγου Λάμπρου Λιάβα για την ιστορική και λειτουργική εξέλιξη του ελληνικού τραγουδιού από την Επανάσταση του 1821 έως και τη δεκαετία του 1950. Ο συγγραφέας καταγράφει την πορεία του ελληνικού τραγουδιού σε σχέση με τα ιστορικά γεγονότα και τις κοινωνικές συνθήκες κάθε εποχής. Ανατρέχοντας σε αρχειακές πηγές και αξιοποιώντας ένα πλούσιο εικονογραφικό υλικό που προέρχεται από το Ε.Λ.Ι.Α. καθώς και από άλλα ιδιωτικά και δημόσια αρχεία, αναδεικνύει τα επιμέρους μουσικά είδη και τους δημιουργούς τους και μας ταξιδεύει με λόγο μεστό και τεκμηριωμένο στα μουσικά μονοπάτια της νεώτερης ελληνικής ιστορίας.

Ταξίδι στο ελληνικό τραγούδι ως το 1950

Γιώτα Συκκά

Στήλη: Πολιτισμός, σελ. 15

Καθημερινή, 9.2.2010

Ο Λάμπρος Λιάβας αξιοποίησε το υλικό των αρχείων του ΕΛΙΑ σε μια εκδοση με αφετηρία το 1821

«Η σχέση του Ελληνα με το τραγούδι, τον στίχο, τη μουσική, την ερμηνεία, πάντα ήταν ιδιαίτερη. Σε αυτό κατέφευγε τις δύσκολες στιγμές, αλλά και εκείνες της χαράς, της λύπης στον κύκλο της ζωής του.

Αυτούς τους κύκλους παράλληλα με εκείνους της ιστορίας της Ελλάδας, παρουσιάζει η έκδοση Το ελληνικό τραγούδι, από το 1821 έως τη δεκαετία του 1950 του Λάμπρου Λιάβα.

Παρτιτούρες από δημοφιλή τραγούδια του Αττίκ, σε εκδόσεις του ίδιου, από την περίοδο 1928-1929 όταν εμφανιζόταν στα βαριετέ του Ζαππείου και του Φαλήρου

Ένα συναρπαστικό ταξίδι στη διαδρομή και τον ρόλο του ελληνικού τραγουδιού από την επανάσταση του 1821 έως το 1950 που ξεκινάει μια νέα εποχή, η οποία θα αποτελέσει μελέτη άλλης έκδοσης.

Η ιδέα ήταν του Μάνου Χαριτάτου, προέδρου του Ελληνικού Λογοτεχνικού και Ιστορικού Αρχείου, προκειμένου να αξιοποιηθεί όλο το πολύτιμο υλικό του ΕΛΙΑ και βρήκε ανταπόκριση στον τότε διοικητή της Εμπορικής Τράπεζας Γιώργο Προβόπουλο και το Δ.Σ. Ετσι ξεκίνησε το μουσικό ταξίδι που βρήκε συμπαραστάτες στην παραγωγή, το ζεύγος Καπόν.

Καλό σου ταξείδι, από τις μεγαλύτερες μεταπολεμικές επιτυχίες
του Κώστα Γιαννίδη, με τη Σοφία Βέμπο
στο απόγειο της καριέρας της, 1947

Ο συγγραφέας ξεκινάει από την περίοδο της τουρκοκρατίας και τη διάρκεια του απελευθερωτικού αγώνα όπου το ελληνικό τραγούδι ταυτίζεται κυρίως με το δημοτικό. Βασικό χαρακτηριστικό του η συλλογικότητα, η προφορική δημιουργία και αναμετάδοση, η επανεπεξεργασία. Ο ρόλος που έπαιζε αποτυπώνεται σ’ ένα απ’ τα αποσπάσματα από τα Απομνημονεύματα του Στρατηγού Μακρυγιάννη: φάγαμεν ψωμί, τραγουδήσαμεν κ’ εγλεντήσαμεν.

Με την άφιξη του Οθωνα στην Αθήνα είχαμε τις πρώτες μουσικές εσπερίδες σε σπίτια ξένων και νεόκτιστα πλουσίων Ελλήνων, ενώ με τα χρόνια ως επισφράγισμα κάθε ανακτορικής εσπερίδας καθιερώνεται ο γραφικός καλαματιανός. Εποχή που οι ευρωπαϊκοί χοροί σκανδάλιζαν τους Αθηναίους που θεωρούσαν ανυπόφορο το ανακάτωμα ανδρών και γυναικών και ιδίως το αγκάλιασμα στον χορό. Κάποιοι βέβαια διδάσκονταν σε σχολές πολωνέζα, βαλς, φρανσέζ και καντρίλιες.

Η Ρόζα Εσκενάζι, με τον Λάμπρο Λεονταρίδη στη λύρα
και άλλους Μικρασιάτες μουσικούς, 1936. Αρχείο Ν. Ε. Τόλη

Οι επτανησιακές επιρροές και το πρώτο ελληνικό κουιντέτο (1855) ανοίγει ένα νέο κεφάλαιο που συνδέεται με την ενθρόνιση του Γεωργίου Α΄ και την ενσωμάτωση των Επτανήσων, ενώ λίγο αργότερα ο Αλέξανδρος Κατακουζηνός, άσκησε ιδιαίτερη επιρροή στα μουσικά πράγματα ανοίγοντας τον κύκλο συζητήσεων και αντεγκλήσεων για το βυζαντινό ζήτημα.

Η περίοδος της ακμής του αθηναϊκού τραγουδιού συνδέεται με την ενσωμάτωση των νησιών του Ιονίου στο ελληνικό κράτος, ενώ στον αντίποδα, η αθηναϊκή επιθεώρηση βρήκε ανταπόκριση στις λαϊκές μάζες.

Ο εθνομουσικολόγος Λ. Λιάβας στέκεται και στα τραγούδια του πολέμου, εκείνα του θεάτρου σκιών, το ελαφρύ τραγούδι, τον ναό της τέχνης του Αττίκ, τους: Xρήστο Χαιρόπουλο, Κώστα Γιαννίδη, Μιχάλη Σουγιούλ, τη σχολή της Σμύρνης, τους ρεμπέτες, τη λογοκρισία της δικτατορίας του Μεταξά που πήγε πίσω το τραγούδι.

Βασίλης Τσιτσάνης – Μαρίκα Νίνου. Αρχές δεκαετίας 1950

Στην Αμερική όμως το ελληνικό τραγούδι άνθησε στη ζωή της ομογένειας, ενώ στην Ελλάδα από την Κατοχή ώς τον Εμφύλιο δημιουργεί άλλες βάσεις. Η έκδοση σταματάει με τον τελευταίο Μέγα Ανατολικό, όπως χαρακτηρίζει ο Λ. Λιάβας τον Στέλιο Καζαντζίδη, την περίοδο που δύουν οι δίσκοι των 78 στροφών και γεννιέται μια καινούργια σημαντική εποχή».

ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ: ΜΗΝΑΣ ΠΡΟΣΦΟΡΩΝ ΣΤΟ ΜΙΕΤ

Μέχρι τις 27 Φεβρουαρίου 2010

οι προσφορές στις εκδόσεις

του Μορφωτικού Ιδρύματος Εθνικής Τραπέζης

Διαρκής μέριμνα του Μορφωτικού Ιδρύματος Εθνικής Τραπέζης είναι να κάνει γνωστό το εκδοτικό του έργο στο ευρύτερο αναγνωστικό κοινό. Γι’ αυτό το λόγο και φέτος, όπως και κάθε χρόνο, ο Φεβρουάριος είναι μήνας προσφορών και μεγάλων εκπτώσεων στο σύνολο των εκδόσεών μας. Οι βιβλιόφιλοι και όλοι οι φιλομαθείς αναγνώστες μπορούν να αποκτήσουν σπουδαία έργα και τίτλους-κοσμήματα της παγκόσμιας και της εγχώριας πνευματικής παραγωγής σε προσιτές τιμές. Μπορούν να επιλέξουν τα βιβλία που προτιμούν από μια μεγάλη ποικιλία πρωτότυπων και μεταφρασμένων μελετών, οι οποίες καλύπτουν θεματικά ολόκληρο σχεδόν το φάσμα των επιστημών του ανθρώπου ( ιστορία, αρχαιολογία, φιλοσοφία, κλασική, βυζαντινή και νεότερη φιλολογία, γλωσσολογία, ιστορία των επιστημών, τέχνη κλπ.).

Τα πέντε βιβλιοπωλεία του Ιδρύματος, στην Αθήνα και στη Θεσσαλονίκη, περιμένουν τους παλιούς και νέους φίλους με μεγάλες εκπτώσεις (έως 50%), ειδικές προσφορές σε σειρές και όλες τις πληροφορίες για τους τίτλους και το εκδοτικό πρόγραμμα του ΜΙΕΤ. Σημειώνουμε ότι στα βιβλιοπωλεία μας επί της οδού Αμερικής 13 (Αθήνα) και Τσιμισκή 11 (Θεσσαλονίκη) διατίθενται, επίσης σε προσιτές τιμές, όχι μόνον οι εκδόσεις του Ιδρύματός μας αλλά και οι εκδόσεις όλων των αξιόλογων μη κερδοσκοπικών ιδρυμάτων και οργανισμών της χώρας, πολλές από τις οποίες είναι δυσεύρετες στα περισσότερα βιβλιοπωλεία.

ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΑ

ΑΘΗΝΑ

─ Πεσμαζόγλου 5 (Στοά του Βιβλίου), τηλ. 210 3215606
─ Αμερικής 13, τηλ. 210 3614143
─ Πωλητήριο ΕΛΙΑ, Αγ. Ανδρέα 5, τηλ. 210 3211149

ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ

─ Βασιλίσσης Όλγας 108, τηλ. 2310 295149
─ Τσιμισκή 11, τηλ. 2310 288036

ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ ΛΙΒΙΕΡΑΤΟΣ, ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΕΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ 1821-1919

Εκδήλωση για την παρουσίαση του βιβλίου του Ευάγγελου Λιβιεράτου, Χαρτογραφικές Περιπέτειες της Ελλάδας, 1821-1919, θα πραγματοποιηθεί στο βιβλιοπωλείο του Μορφωτικού Ιδρύματος Εθνικής Τραπέζης στη Θεσσαλονίκη (Τσιμισκή 11) την Τρίτη 16 Φεβρουαρίου, ώρα 8.00 μ.μ.

Θα μιλήσουν ο ομότιμος καθηγητής της Νεότερης Ιστορίας του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας του ΑΠΘ Γιάννης Χασιώτης, ο καθηγητής της Διπλωματικής Ιστορίας του Τμήματος Νομικής του ΑΠΘ Γιάννης Στεφανίδης και ο Διευθυντής Ερευνών στο Ινστιτούτο Νεοελληνικών Ερευνών του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών Γιώργος Τόλιας, ιστορικός της χαρτογραφίας, με παρέμβαση του συγγραφέα.

Το βιβλίο εκδόθηκε πρόσφατα από το Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο (ΕΛΙΑ) του Μορφωτικού Ιδρύματος Εθνικής Τραπέζης, είναι μεγάλου σχήματος με 289 σελίδες, με πλήθος εικόνων και χαρτών κυρίως από το φωτογραφικό και χαρτογραφικό αρχείο του ΕΛΙΑ-ΜΙΕΤ, κατά το μεγαλύτερο μέρος ανέκδοτων μέχρι σήμερα.

Ο συγγραφέας σημειώνει σχετικά με το βιβλίο του ότι προσπαθεί να εξηγήσει το ιστορικό παράδοξο της αδυναμίας του νεοελληνικού κράτους να αναπτύξει μια πολιτική συγκρότησης ενός δημόσιου, βιώσιμου, εγγυημένου, διαφανούς και πάντα ενημερωμένου συστήματος χαρτογράφησης. Μια πολιτική που θα στόχευε στη γνώση του γεωχώρου της επικράτειας και στη γεωεποπτική αυτάρκεια του κρατικού μηχανισμού.

Και συνεχίζει: «Αντίθετα, το πρόβλημα της ανυπαρξίας πολιτικής χαρτογραφήσεων για την καταγραφή και τεκμηρίωση του γεωχώρου, μέσω της αποτύπωσης και της απεικόνισής του, εξακολουθεί να καταταλαιπωρεί μέχρι σήμερα το κράτος και την κοινωνία χωρίς να γίνεται ακόμη κατανοητό στις ουσιαστικές πολύπτυχες διαστάσεις του από τους κυβερνώντες και το πολιτικό σύστημα, αλλά ίσως ευρύτερα.

[...] Η αφήγηση εμπλέκει, ανάμεσα σε πολλά άλλα, τους επαναστατημένους Έλληνες του ’21 και τις ηγεσίες τους, τη διαπάλη για τη διανομή των εθνικών γαιών, τα βαθιά εμπεδωμένα οθωμανικά ήθη περί τις γαίες, τους Γάλλους χαρτογράφους, τον Καποδίστρια, τις αντιδικίες των Βαυαρών για την πολιτική της γης, τον Κωλέττη, τους ανερχόμενους στρατιωτικούς μηχανισμούς, τον Κουμουνδούρο, τους ανταγωνισμούς της πολιτικής και στρατιωτικής τεχνικής εκπαίδευσης, τους γερμανούς χαρτογράφους, τη χαρτογραφία του ελληνικού ζωτικού χώρου, των Παπαρρηγόπουλο, τον Τρικούπη, την κυρίαρχη επιρροή των αυστριακών χαρτογράφων, κυρίως μετά την ενσωμάτωση της Θεσσαλίας, τη χαρτογραφική πτυχή της Εθνικής Εταιρείας, τη μορφή ενός σημαντικού αξιωματικού του Κωνσταντίνου Νίδερ (σε ανέκδοτη χειρόγραφη έκθεση του οποίου οφείλεται η ιδέα της συγγραφής του βιβλίου), τον οραματικό, για μια πολιτική χαρτογράφηση της χώρας, Κωνσταντίνο Καρούσο, το χαρτογραφικό φιάσκο του 1897, τη μετέπειτα αναδιοργάνωση και την τελική απόλυτη στρατιωτική επικυριαρχία στα χαρτογραφικά μετά το 1909 και μέχρι τους βαλκανικούς αγώνες και τη χαρτογραφική χειραφέτηση του ελληνικού στρατού στα τέλη της β΄ δεκαετίας του 20ού αιώνα».

Στο βιβλίο πραγματεύονται απαντήσεις σχετικά με τη σχέση που μπορεί να έχει η περιπετειώδης και τελικά άγονη διαχρονική ιστορία της χωρικής απεικόνισης του νεοελληνικού κράτους, ή με άλλα λόγια της κρατικής χαρτογραφίας, με επίκαιρα σοβαρά ζητήματα της ελληνικής δημόσιας ζωής (προστασία δασικού πλούτου, εθνικό κτηματολόγιο, μοναστηριακές κτηματικές υποθέσεις κ.ά.), αλλά και αναφορικά με το χρόνιο πρόβλημα της απεικονιστικής τεκμηρίωσης του χώρου της ελληνικής επικράτειας ―χαρτογραφίας― από το νεοελληνικό κράτος, που δεσμεύουν αρνητικά τη χώρα, με τον έναν ή άλλο τρόπο.

Ο συγγραφέας σχολιάζει για το βιβλίο του: «Η αφήγηση αναδεικνύει τις περιπέτειες του μάλλον άγνωστου μέχρι σήμερα και υποβαθμισμένου από την κλασική ιστοριογραφία χαρτογραφικού προβλήματος της χώρας, ως θεμελιακό στοιχείο της διαχρονικής αδυναμίας του κράτους και των θεσμών του να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις των σχέσεών του με τους πολίτες στα θέματα της γης και του περιβάλλοντός της. Αναδεικνύεται η διαπίστωση ότι η έλλειψη μιας χαρτογραφικά τεκμηριωμένης και δημόσια εγγυημένης γνώσης του γεωχώρου της ελεύθερης ελληνικής επικράτειας (από τα μικρά της όρια του 1830 μέχρι τα μεγαλύτερα του δεύτερου μισού του 19ου αιώνα και τα ακόμη μεγαλύτερα των αρχών του 20ού), ως προαπαιτούμενη κρατική υποδομή για μια μεγάλη και σοβαρή πολιτική γης, όπως συνέβη πολύ νωρίτερα παντού στην Ευρώπη, ήταν πάντα μια μαύρη τρύπα για τη χώρα, που απέτρεπε την ομαλή εξέλιξη στην ανάπτυξή της.

Προκύπτει ότι εάν η χώρα είχε αποκτήσει έγκαιρα μια τέτοια πολιτική χαρτογράφησης, δηλαδή μια πολιτική συστηματικής αποτύπωσης και απεικόνισης του γεωχώρου, η ευρύτερη κουλτούρα της εθνικής χαρτογράφησης θα λειτουργούσε ως σημαντικό εργαλείο όχι μόνο στον σχεδιασμό, τον προγραμματισμό, την εφαρμογή και την αξιολόγηση των λειτουργιών και της αποδοτικότητας του κράτους, σε σχέση με τα τόσο σοβαρά ζητήματα των γαιών, αλλά και ως μια ευρύτερη παρέμβαση, ανάμεσα σε άλλα, και στην πολλαπλά ευεργετική γεωγραφική διαπαιδαγώγηση των νεοελλήνων».

Ο Ευάγγελος Λιβιεράτος είναι από το 1979 καθηγητής της ανωτέρας γεωδαισίας και χαρτογραφίας στην Πολυτεχνική Σχολή του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Συνεργάστηκε με ερευνητικά ιδρύματα και πανεπιστήμια στις Ηνωμένες Πολιτείες, τη Σουηδία, τη Γερμανία, την Ολλανδία και την Ιταλία, και είναι σήμερα πρόεδρος της επιτροπής της Διεθνούς Χαρτογραφικής Ένωσης (ICA) για τις ψηφιακές τεχνολογίες στη χαρτογραφική κληρονομιά και εκδότης του διεθνούς διαδικτυακού περιοδικού e-Perimetron για τις επιστήμες και τεχνολογίες τις σχετιζόμενες με την ιστορία της χαρτογραφίας και των χαρτών (www.e-perimetron.org).

Πρόσφατα άλλα βιβλία του: 25 Αιώνες χαρτογραφίας και χαρτών. Μια περιήγηση από τους Ίωνες στον Πτολεμαίο και τον Ρήγα (εκδόσεις Ζήτη, Θεσσαλονίκη, 2007), Ένα ταξίδι στην κυριαρχία των χαρτών. Ιστορίες για την απεικόνιση της διεύρυνσης του κόσμου (εκδόσεις Ζήτη, Θεσσαλονίκη, 2007), Cyprus on historic maps. Placement, shape and orientation from a digital point of view (ΠΙΤΚ, Λευκωσία, 2008), Άγιον Όρος και Κύπρος στον χάρτη της Ελλάδας του Άνθιμου Γαζή 1800 (Αγιορειτική Βιβλιοθήκη, Α.Ο., 2009).

ΑΝΘΟΛΟΓΙΟ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΤΥΠΟΓΡΑΦΙΑΣ

Συνοπτική ιστορία της τέχνης του έντυπου ελληνικού βιβλίου από τον 15ο έως τον 20ό αιώνα

Κείμενα-επιμέλεια: Γιώργος Δ. Ματθιόπουλος
Πρόλογος: Δημήτρης Θ. Αρβανίτης
Ηράκλειο, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης ─ Εταιρεία Ελληνικών Τυπογραφικών Στοιχείων 2009
594 σελ., τιμή 45.00 €, έκπτωση 10%
Τελική τιμή 40.50 €


Αυτή η πανοραμική επισκόπηση της ελληνικής τυπογραφίας στη διάρκεια έξι αιώνων απευθύνεται σε ένα ευρύ κοινό, πέρα από τους ειδικούς μελετητές της ιστορίας της τυπογραφίας, που ενδιαφέρεται για τις πολύμορφες εκφάνσεις του νεοελληνικού πολιτισμού, καθώς και στους πολυάριθμους νέους επαγγελματίες του χώρου των γραφικών τεχνών. Με έγχρωμο φωτογραφικό υλικό από εξώφυλλα και σελίδες εκατοντάδων βιβλίων που καλύπτει όλο το φάσμα της ιστορίας του βιβλίου, με κείμενα που προσεγγίζουν την ιστορία του μέσα από την αφήγηση της κοινωνικής, οικονομικής και μορφολογικής εξέλιξής του, με λήμματα για σημαντικούς τυπογράφους και εκδότες, καθώς και με μια σύντομη εικονογραφημένη περιγραφή της εκτυπωτικής τεχνολογίας πριν την ηλεκτρονική επανάσταση, η παρούσα έκδοση φιλοδοξεί να ανοίξει τον δρόμο για μια ευρύτερη κατανόηση της αισθητικής της ελληνικής τυπογραφίας του χθες που θα βοηθήσει τον αναγνώστη να αξιολογεί τις επιλογές του σήμερα.

Επαμεινώνδα Γεραντώνη, Αλφαβητάριο τα καλά παιδιά, ΟΕΣΒ, Αθήνα, 1949. Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος. Καλλιτεχνική επιμέλεια του Κώστα Γραμματόπουλου

Τυπογραφίας Ανθολόγιο

Επιμέλεια: Γιώργος Κιούσης

Στήλη: Ανθρώπινα, σελ. 54

Ελευθεροτυπία, 5.2.2010

«Η ελληνική γραφή είναι η πρώτη μετά την ανακάλυψη του Γουτεμβέργιου που χαράχτηκε σε κινητά στοιχεία» όπως σημειώνει στον πρόλογο του βιβλίου Ανθολόγιο Ελληνικής Τυπογραφίας ο Δημήτρης Θ. Αρβανίτης.

«Ομως ελάχιστους έχει απασχολήσει η εξέλιξη της ελληνικής τυπογραφίας. Σ' αυτό το χλομό τοπίο έρχεται το Ανθολόγιο του Γιώργου Δ. Ματθιόπουλου, (Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης), μια συνοπτική ιστορία της τέχνης του ελληνικού βιβλίου από τον 15ο έως τον 20ό αιώνα».

Ο συγγραφέας, καθηγητής στο Τμήμα Γραφιστικής των ΤΕΙ της Αθήνας και σχεδιαστής της Εταιρείας Ελληνικών Τυπογραφικών Στοιχείων, δεν απευθύνεται αποκλειστικά σε συναδέλφους του ή ερευνητές της ιστορίας του ελληνικού βιβλίου.


Περισσότεροι από 250 τίτλοι βιβλίων ξεφυλλίζονται στις 600 σελίδες του και πέντε αιώνες τυπογραφικής παρουσίας παρουσιάζονται σε εντυπωσιακές έγχρωμες φωτογραφίες: Από το πρώτο χρονολογημένο ελληνικό βιβλίο (1475-1476) του Δημητρίου Δαμήλα, έως το σπουδαίο λεύκωμα Δέκα λευκαί λήκυθοι του Γιάννη Κεφαλληνού (1956).

Στα κείμενα που πλαισιώνουν το Ανθολόγιο ο συγγραφέας επιχειρεί να προσεγγίσει την ιστορία του ελληνικού βιβλίου σε επάλληλα επίπεδα. Η εισαγωγή καθοδηγεί τον αναγνώστη, ώστε να παρακολουθήσει καλύτερα την ιστορική συνέχεια κατά την εικονογραφημένη παρουσίαση των επιλεγμένων βιβλίων στη δεύτερη και κύρια ενότητα. Στην τρίτη ενότητα περιέχονται, κατά χρονολογική σειρά, τα λήμματα σημαντικών Ελλήνων και ξένων τυπογράφων και εκδοτών. Η τέταρτη και τελευταία ενότητα περιέχει μια σύντομη, αλλά πλούσια εικονογραφημένη περιγραφή της εξέλιξης της εκτυπωτικής τεχνολογίας από τον Γουτεμβέργιο έως τα μέσα του 20ού αιώνα, όπου εξελίχτηκε σταδιακά σε σημαντικό βιομηχανικό τομέα.

Σ.Γ.

ΠΑΥΛΟΣ ΚΑΛΛΙΓΑΣ (1814-1896)

Marie-Paule Masson-Vincourt

Ο ΠΑΥΛΟΣ ΚΑΛΛΙΓΑΣ (1814-1896)

ΚΑΙ Η ΙΔΡΥΣΗ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΚΡΆΤΟΥΣ

Μετάφραση: Άρης Αλεξάκης, Αγγελική Παπαδοπούλου,

Κώστας Τσινάρης

Αθήνα, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης 2009

837 σελ. με 28 α/μ εικόνες, τιμή χαρτόδετου 40.00 €

Τιμή πανόδετου 50.00 €, έκπτωση 10%

Τελική τιμή χαρτόδετου 36.00 €

Τελική τιμή πανόδετου 45.00 €

Ποιος ήταν ο Παύλος Καλλιγάς; Δικηγόρος και καθηγητής του Δικαίου, πολιτικός και οικονομολόγος, διοικητής Τράπεζας και συγγραφέας, που έγραψε έργα νομικά, ιστορικά, οικονομικά, αλλά και ένα μυθιστόρημα, τον Θάνο Βλέκα, ο άνθρωπος αυτός έχει συνδεθεί με την ελληνική ιστορία, όχι μόνο εξαιτίας των δραστηριοτήτων και των υψηλών καθηκόντων του αλλά και με το συγγραφικό του έργο, που κατά κάποιον τρόπο εμπνέεται από την επικαιρότητα. Ιχνηλατώντας επομένως τον βίο και το έργο αυτής της πολυσχιδούς φυσιογνωμίας, η Μαρί-Πώλ Μασσόν-Βενκούρ διατρέχει παράλληλα μια σημαντική φάση της ιστορίας της Ελλάδας.

Ο ελληνικός 19ος αιώνας ανέτειλε δύσκολος και οδυνηρός, αλλά γεμάτος υποσχέσεις. Για την Πελοπόννησο και τη Στερεά Ελλάδα έχει σημάνει το τέλος της οθωμανικής κυριαρχίας, το πρόβλημα όμως των Ελλήνων που βρίσκονται εκτός των συνόρων του νέου ελληνικού κράτους παραμένει ζωτικό και άλυτο. Η Ελλάδα πρέπει να αποκτήσει τώρα τα θεμέλια του πολιτικού της συστήματος, τη νομοθετική κατοχύρωση του κράτους της, την κοινωνική συνοχή της, την οικονομική της ανάπτυξη. Ο ελληνικός λαός ξαναγεννιέται, και ανακύπτει τούτη τη στιγμή, επείγουσα και επιβεβλημένη, η ανάγκη να ακούσει την αφήγηση της ιστορίας του: γνωρίζοντας από πού έρχεται, θα μάθει προς τα πού κατευθύνεται.

Προσωπογραφία του Παύλου Καλλιγά φιλοτεχνημένη από τον Νικηφόρο Λύτρα

Ο Παύλος Καλλιγάς (1814-1896) διασχίζει τον αιώνα της ανάστασης του ελληνικού έθνους απ’ άκρη σ’ άκρη. Γεννημένος τη χρονιά της ίδρυσης της Φιλικής Εταιρείας, η οποία έμελλε να ενορχηστρώσει την εξέγερση κατά των Οθωμανών, μάρτυρας της εποχής του με έντονη πολιτική και πνευματική δράση στα κρίσιμα χρόνια λίγο πριν ολοκληρωθεί το μεγάλο έργο της Διώρυγας της Κορίνθου, συνέβαλε σημαντικά στην οικονομική ανάπτυξη και τον εξευρωπαϊσμό της Ελλάδας διαδραματίζοντας κεντρικό ρόλο στην ίδρυση του νεοπαγούς κράτους: Σύνταγμα, Αστικός Κώδικας, Άρειος Πάγος, Εθνική Τράπεζα, Πανεπιστήμιο, ό,τι έμελλε να αποτελέσει το κρηπίδωμα της ελληνικής κοινωνίας έφερε τη σφραγίδα του Παύλου Καλλιγά.

Άνδρας στοχαστικός, με καταγωγή από την ελληνική διασπορά της Τεργέστης και της Σμύρνης, με γαλλική παιδεία αποκτημένη σε καλβινιστικό περιβάλλον, διαμορφωμένος στα γερμανικά πανεπιστήμια, ο Π. Καλλιγάς συμμετέχει ευρύτατα, χάρη στο πλούσιο συγγραφικό του έργο και την εμπνευσμένη πολιτική του στράτευση, στη διάδοση των ιδεών του φιλελευθερισμού στην Ελλάδα. Από τη στιγμή που φτάνει στην Ελλάδα, το 1837, όλες οι προσπάθειές του θα τείνουν προς έναν και μοναδικό σκοπό: να μελετήσει την ιδιοπροσωπία του ελληνισμού, να αγωνιστεί με τα γραπτά του για να βοηθήσει τους Έλληνες να συνειδητοποιήσουν την ταυτότητά τους και τα στοιχεία που τους ενώνουν και να συμβάλει στο να γίνει η Ελλάδα χώρα με ευρωπαϊκό προσανατολισμό.

Η Μαρί-Πώλ Μασσόν-Βενκούρ σπούδασε Κλασική Φιλολογία και είναι διδάκτωρ της Ελληνικής Πατερικής Γραμματείας, καθώς και διδάκτωρ της Ιστορίας και του Πολιτισμού, με αντικείμενο το χώρο της νεότερης Ελλάδας. Δίδαξε αρχαία ελληνική φιλολογία από το 1970 ως το 1981 στα Πανεπιστήμια της Λίλλης και του Μονπελιέ, και από το 1985 είναι καθηγήτρια της Νεοελληνικής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο Πωλ Βαλερύ του Μονπελλιέ, όπου διευθύνει το τμήμα των Νεοελληνικών Σπουδών, το οποίο η ίδια ίδρυσε το 1975, και το Κέντρο Νεοελληνικών Ερευνών, του οποίου επίσης υπήρξε ιδρύτρια το 1991.

Είναι υπεύθυνη εκ μέρους του Πανεπιστημίου Πωλ Βαλερύ του Μονπελλιέ για τις διμερείς συμφωνίες με τα Πανεπιστήμια Θεσσαλονίκης, Ιωαννίνων, Ιονίου, Θεσσαλίας και Αθηνών, καθώς και με τη Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή. Από το 1999 ως το 2007 διηύθυνε την επιστημονική ομάδα "Hellenisme: ruptures et continuite", στο πλαίσιο των ερευνητικών προγραμμάτων του Πανεπιστημίου Πωλ Βαλερύ, ενώ από το 2000 ειδικεύεται σε θέματα που αφορούν τη Νοτιανατολική Ευρώπη. Από το 2004 είναι υπεύθυνη εκ μέρους της γαλλικής πλευράς για το συντονισμό ενός προγράμματος δίγλωσσων επιστημονικών εκδόσεων, που πραγματοποιείται με πρωτοβουλία του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων σε συνεργασία με τα ευρωπαϊκά πανεπιστήμια. Το 2000 τιμήθηκε από το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης με τον τίτλο του διδάκτορα Honoriw Causa.

Το 1996 δημοσίευσε γαλλικές κριτικές εκδόσεις τεσσάρων έργων του Παύλου Καλλιγά σε δική της μετάφραση, από τις οποίες, εξαιρουμένου του Θάνου Βλέκα, οι τρεις είναι δίγλωσσες (Περί φυλακών, Ιστοριογραφικαί σκέψεις και Περιήγησις εις Σύρον, Σμύρνην και Κωνσταντινούπολιν). Στο επίκεντρο της έρευνάς της εξακολουθεί μέχρι σήμερα να βρίσκεται το πρόβλημα της ελληνικής ταυτότητας, ενώ οι πρόσφατες μελέτες της εστιάζουν στο ευρύτερο φάσμα της συνέχειας του ελληνισμού.

ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΔΑ ΜΑΝΑ

Η ΜΗΤΡΟΤΗΤΑ ΣΤΗΝ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΤΕΧΝΗ

Εποπτεία: Μαρίνα Λαμπράκη-Πλάκα

Επιστημονική επιμέλεια: Αφροδίτη Κούρια

Επιμέλεια έκδοσης: Άννα Καραπάνου

Αθήνα, Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων

για τον Κοινοβουλευτισμό και τη Δημοκρατία 2009

172 σελ. με 93 έργα, τιμή 40.00 €

Έκπτωση 10%, τελική τιμή 36.00 €

« Το θέμα της μητρότητας απαντά στον 19ο αιώνα σε τρεις θεματικές ενότητες: στην προσωπογραφία, στην ηθογραφία και τη θρησκευτική ζωγραφική, η οποία, είτε συνεχίζει εξασθενημένη τη μεταβυζαντινή παράδοση, είτε την εκσυγχρονίζει σύμφωνα με τα δυτικά πρότυπα, ιδιαίτερα στην Επτανησιακή σχολή. Οι ομαδικές προσωπογραφίες που απεικονίζουν συμπλέγματα με μητέρες και παιδιά έχουν αστικό χαρακτήρα και εμπνέονται τις περισσότερες φορές από τις στημένες πόζες των πρώιμων φωτογραφιών σε στούντιο... Έτσι, το πορτρέτο χάνει την πρωτοτυπία, το ψυχολογικό βάθος και τη συμπύκνωση χρόνου που διέθεταν τα ανάλογα έργα ζωγράφων όπως ο Τιτσιάνο, ο Βελάσκεθ, ο Ρέμπραντ, για να αναφέρουμε μόνο μερικά επιφανή παραδείγματα.

Γεώργιος Ιακωβίδης (1853-1932), Η σύζυγος του καλλιτέχνη με τον γιο τους, 1895, λάδι σε μουσαμά, 109 x 75 εκ.

Συλλογή Ιδρύματος Ε. Κουτλίδη

Παρ’ όλα αυτά μερικοί ζωγράφοι της Σχολής του Μονάχου έδωσαν έξοχα παραδείγματα, όπου το βαθύ αίσθημα που συνδέει μητέρες και παιδιά βρίσκει τον τρόπο να εκφραστεί, παρακάμπτοντας μικροαστικές συμβάσεις και ακαδημαϊκούς τύπους. Σ’ αυτόν τον τομέα διέπρεψε ο Γεώργιος Ιακωβίδης, έξοχος τεχνίτης και διεισδυτικός εκφραστής της ψυχολογίας του παιδιού και των πολύπλοκων σχέσεων με τη μητέρα αλλά και με την τρίτη ηλικία, τους παππούδες και τις γιαγιάδες.

[...] Η ηθογραφία, παρόλο που προτείνει την πραγματικότητα εξιδανικευμένη, μας δίνει μια πιο πειστική εικόνα της θέσης της γυναίκας, και ιδιαίτερα της μητέρας, μέσα στην παραδοσιακή ελληνική οικογένεια… Ο Νικόλαος Γύζης, ο κορυφαίος εκπρόσωπος της Σχολής του Μονάχου, υψώνει ένα δοξαστικό ύμνο στην Ελληνίδα μητέρα. Τόσο εκείνος όσο και ο δάσκαλος και φίλος του Νικηφόρος Λύτρας κατάγονταν από την Τήνο, είχαν γνωρίσει το ρόλο της μάνας στη νησιωτική κοινωνία, και διατήρησαν μια ζωηρή και τρυφερή ανάμνηση από τα παιδικά τους χρόνια.

Νικόλαος Γύζης (1842-1901), Η ψυχομάνα (καλομάνα)
Λάδι σε μουσαμά, 105 x 73 εκ. Συλλογή Ιδρύματος Ε. Κουτλίδη

[...] Ο 20ός αιώνας ανοίγει την ελληνική τέχνη στα μοντερνιστικά ρεύματα. Ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά του μοντερνισμού είναι η ανατροπή της αρχικής σχέσης ανάμεσα στο θέμα και στη ζωγραφική του απόδοση. Αν ένας πίνακας ζωγραφικής δεν ήταν τίποτε άλλο από μια επιφάνεια καλυμμένη με χρώματα σύμφωνα με κάποια τάξη…, όπως δήλωνε τον ίδιο καιρό ο Maurice Denis στις Θεωρίες του, τότε το θέμα δεν είχε πια τη σημασία που του επιφύλασσε η παραδοσιακή τέχνη· το θέμα υποβιβαζόταν στο επίπεδο του οπτικού ερεθίσματος, του απλού μοτίβου. Έτσι είναι περιττό να αναζητεί κανείς βαθύτερες σημασίες στην απεικόνιση του θέματος που μας ενδιαφέρει. Άλλωστε, στις δύο πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα στη νεοελληνική τέχνη κυριαρχεί η τοπιογραφία. Σπάνια είναι τα αφηγηματικά θέματα. Ακόμη και στα πορτρέτα ο ζωγράφος ενδιαφέρεται περισσότερο για τη ζωγραφική απόδοση απ’ ότι για το απεικονιζόμενο θέμα, με εξαίρεση ίσως το Νικόλαο Λύτρα που κατάφερε να κρατήσει ακροβατώντας την ισορροπία ανάμεσα στα δύο.

Γιώργος Σικελιώτης (1917-1984), Μάνα που παίζει με παιδί, 1950-1960, πλαστικό σε μουσαμά, 70 x 50 εκ. Ιδιωτική συλλογή

Τα πράγματα αλλάζουν στο Μεσοπόλεμο. Οι ειδικές ιστορικές συγκυρίες, η Μικρασιατική καταστροφή και η συνακόλουθη εσωστρέφεια, καθώς και η αναζήτηση μιας εθνικής αυτοβεβαίωσης που οδήγησε στην επανακαταξίωση της παράδοσης, εξηγούν τη νέα τροπή της τέχνης. Άλλωστε, ανάλογα φαινόμενα παρατηρούνται και στην υπόλοιπη Ευρώπη μετά το τέλος του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου· το φαινόμενο αυτό ονομάστηκε από τους ιστορικούς retour a l’ ordre, επιστροφή στην τάξη και στις παραδοσιακές αξίες. Τον υπαιθρισμό διαδέχεται ο ανθρωποκεντρισμός. Έτσι, τα μεγάλα θέματα και φυσικά το θέμα της μητρότητας επανέρχεται στην τέχνη. Μόνο που τώρα παίρνει τη μορφή αρχέτυπου συμβόλου.

Βάσω Κατράκη (1914-1988), Η Παναγιά με το δελφίνι, 1979
Χάραξη σε πέτρα, 130 x 90 εκ. Εθνική Πινακοθήκη-Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτζου

Αυτόν το χαρακτήρα θα διατηρήσουν και στα μεταπολεμικά χρόνια οι μητρότητες καλλιτεχνών όπως οι χαράκτες Τάσος και Βάσω Κατράκη ή ζωγράφων όπως ο Σικελιώτης. Ιδιαίτερα οι μητέρες της Βάσως, τοτεμικές, αρχαϊκές, αλληλέγγυες με τα παιδιά που προστατεύουν, ανάγονται σε πανανθρώπινα σύμβολα των δεινών που γνώρισε η ανθρωπότητα από τα παράλογα πάθη των πολέμων και των διωγμών. Έτσι η μοντέρνα τέχνη συναντά και πάλι το συμβολισμό της βυζαντινής εικόνας, της βυζαντινής Παναγίας. Δεν είναι άλλωστε τυχαίο ότι η μοντέρνα τέχνη επανεκτίμησε τη βυζαντινή παράδοση και άντλησε διδάγματα από αυτήν.

Χρήστος Καπράλος (1909-1993), Η Μάνα μου, 1940-1945, γύψος, 65 x 36 x 46 εκ. Εθνική Πινακοθήκη-Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτζου

Ανάμεσα στους καλλιτέχνες που ύμνησαν τη Μάνα ξεχωρίζει ένας από τους μεγαλύτερους γλύπτες του 20ού αιώνα, ο Χρήστος Καπράλος. Η τέχνη του ύψωσε ένα μνημείο στην κυρά Βγενιώ, την αγρότισσα μητέρα του που στάθηκε αστείρευτη πηγή έμπνευσης για το έργο του. Στην ελεύθερη δημιουργία του, ιδιαίτερα στον ορείχαλκο, αλλά και στις άπειρες τερακότες που έπλασε, το σύμπλεγμα μάνας και παιδιού παίρνει αφηρημένο και αρχετυπικό χαρακτήρα. Εδώ ο γλύπτης ενδιαφέρεται μόνο να αποδώσει με τις γλυπτικές φόρμες, με τις στάσεις, τις χειρονομίες, τη σύνθεση, το βαθύτερο νόημα αυτού του δεσμού…»

(Μαρίνα Λαμπράκη-Πλάκα
Το θέμα της μάνας στην τέχνη. Μητέρα-Θεά,
Μήτηρ Θεού, Μητέρα του Ανθρώπου, σελ. 12-13)

ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΕΣ ΚΑΙ ΛΟΓΟΤΕΧΝΕΣ ΣΤΑ ΑΝΑΓΝΩΣΤΙΚΑ 1860-1960

ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΕΣ ΚΑΙ ΛΟΓΟΤΕΧΝΕΣ

ΣΤΑ ΑΝΑΓΝΩΣΤΙΚΑ 1860-1960

Σχεδιασμός, επιμέλεια καταλόγου: Διονύσης Καψάλης, Ιωάννα Μαντζαβίνου

Κείμενα: Αλέξης Δημαράς, Αλεξάνδρα Πατρικίου, Βενετία Αποστολίδου, Ειρήνη Οράτη, Λάμπρος Βαρελάς, Χάρης Αθανασιάδης, Ουρανία Πολυκανδριώτη,

Άννα Ματθαίου, Πόπη Πολέμη, Ευαγγελία Κανταρτζή

Αθήνα, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης 2010

231 σελ. με 458 έγχρωμες και 104 α/μ εικόνες

Τιμή πανόδετου 50.00 €, τιμή χαρτόδετου 40.00 €

Έκπτωση 10%, τελική τιμή πανόδετου 45.00 €

Τελική τιμή χαρτόδετου 35.00 €

Η έκδοση αυτή πραγματοποιήθηκε με την ευκαιρία της ομώνυμης έκθεσης, που διοργάνωσε το Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης με τη συνεργασία της Εταιρείας Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας (Ιδρυτής: Σχολή Μωραΐτη) και με επιστημονικό σύμβουλο τον Αλέξη Δημαρά, στον εκθεσιακό χώρο του Μεγάρου Εϋνάρδου (13 Ιανουαρίου έως 14 Μαρτίου 2010).

Η έκθεση και ο κατάλογος επικεντρώνονται σε σχολικά βιβλία (αλφαβητάρια, αναγνωστικά, νεοελληνικά αναγνώσματα) γραμμένα και εικονογραφημένα από γνωστούς λογοτέχνες και καλλιτέχνες. Παρουσιάζεται η συμβολή δέκα λογοτεχνών (Γ. Δροσίνης, Γ. Καζαντζάκη, Ζ. Παπαντωνίου, Α. Καρκαβίτσας, Ι. Πολέμης, Γ. Ξενόπουλος, Π. Νιρβάνας, Ε. Ουράνη, Σ. Μυριβήλης, Μυρτιώτισσα) και δεκαπέντε καλλιτεχνών (Ι. Πλατύς, Κ. Μαλέας, Π. Ρούμπος, Φ. Δημητριάδης, Φ. Κόντογλου, Α. Βώττης, Γ. Κεφαλληνός, Γ. Στέρης, Π. Βυζάντιος, Β. Γερμενής, Σ. Βασιλείου, Α. Αλεβίζος, Κ. Γραμματόπουλος, Λ. Μοντεσάντου, Α. Αστεριάδης).

Το Αλφαβητάρι με τον ήλιο.
Από αριστερά: εξώφυλλα του 1919, του 1932 και του 1938

Η επιλογή έγινε από τα σχολικά βιβλία της λεγόμενης «γενικής εκπαίδευσης» (πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας), που χρησιμοποιήθηκαν μέσα στα διοικητικά όρια του ελληνικού κράτους και η χρήση τους ήταν υποχρεωτική. Σε χωριστή ενότητα παρουσιάζονται τα βιβλία «του βουνού και της υπερορίας», που συντάχθηκαν και τυπώθηκαν στη διάρκεια του εμφυλίου και στη μετεμφυλιακή περίοδο για τις ανάγκες εκπαίδευσης των προσφυγόπουλων.

Αριθμημένα χαρακτικά (λινόλεουμ) του Α. Αστεριάδη
για την έκδοση Αναγνωστικόν στ΄ δημοτικού του 1955

Τα σχολικά βιβλία αποτελούν σημαντικά γραπτά τεκμήρια της εποχής τους. Τα κείμενα και οι εικόνες τους παρέχουν ενδείξεις για τις παιδαγωγικές και ευρύτερες αντιλήψεις που επικρατούσαν κατά το χρόνο της σύνταξής τους. Εξάλλου, τα βιβλία αυτά γράφτηκαν και κυκλοφόρησαν σε περιόδους γλωσσικών αγώνων και εκπαιδευτικών μεταρρυθμίσεων. Οι συγγραφείς και οι καλλιτέχνες που συνέβαλαν στη σύνταξή τους ενεπλάκησαν με τη θέλησή τους σε μια περιπέτεια, που δεν μοιάζει πολύ με την κανονική λογοτεχνική ή καλλιτεχνική δημιουργία, η οποία κατά τεκμήριο γίνεται ελεύθερα και με καλλιτεχνική, αποκλειστικά, πρόθεση. Η συγγραφή σχολικών βιβλίων υπακούει σε προδιαγραφές, σε κανόνες, υφίσταται διορθώσεις ή ακόμα και ένα είδος λογοκρισίας.

Το εξώφυλλο από το Αλφαβητάριον των Γιαννέλη/Σακκά του 1956
με εικονογράφηση Κ. Γραμματόπουλου

Τα βιβλία αυτά είναι ένα μείγμα λογοτεχνικών και παιδαγωγικών προθέσεων (τα περισσότερα εξάλλου γράφονται σε συνεργασία με παιδαγωγούς), οι δόσεις του οποίου μεταβάλλονται ανάλογα με την εποχή και τη γενικότερη εκπαιδευτική συνθήκη. Ωστόσο, το γεγονός ότι κάποιοι σημαντικοί συγγραφείς και καλλιτέχνες ασχολήθηκαν με τη συγγραφή και την εικονογράφηση σχολικών βιβλίων οδήγησε σε ιδιαίτερα ενδιαφέροντα ή και αναπάντεχα λογοτεχνικά, παιδαγωγικά και καλλιτεχνικά αποτελέσματα.

Το οπισθόφυλλο από το Αλφαβητάριον των Γιαννέλη/Σακκά του 1956 με εικονογράφηση Κ. Γραμματόπουλου