Η Θεσσαλονίκη των περιηγητών 1430-1930
Θεσσαλονίκη, Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών – Εκδόσεις Μίλητος 2008
243 σελ., τιμή 41.15 €
Το έργο αυτό των Αλέξανδρου Χ. Γρηγορίου και Ευαγγέλου Χεκίμογλου αποτελεί τον τελευταίο συγκροτημένο και σχεδόν πλήρη βιβλιογραφικό κατάλογο των περιηγητών (ταξιδιωτών και μη) που αναφέρονται στη Θεσσαλονίκη.Στο βιβλίο χρονογραφείται η διαδρομή της Θεσσαλονίκης από το 1430 έως το 1930. Οι δύο αυτές χρονολογίες αποτελούν σταθμούς κομβικής σημασίας. Το 1430 η άλωση υπέταξε την Θεσσαλονίκη στην οθωμανική κυριαρχία μέχρι το 1912, αλλά συνάμα την διατήρησε ως αυτοκρατορική πόλη πρώτης γραμμής και κεντρικό σημείο αναφοράς σε έναν τεράστιο ενιαίο χώρο συναλλαγών κάθε μορφής. Το 1930 η Θεσσαλονίκη έχει μεταμορφωθεί ολοκληρωτικά σε όλα τα επίπεδα και θα αποτελέσει την αφετηριακή δεσμευτική βάση για την περαιτέρω μεταμόρφωση της.
O «νέος δρόμος που εξέρχεται από την πύλη της Καλαμαριάς και κατευθύνεται προς τα ανατολικά», όπως αναφέρει ο Duschene, ακολούθησε τα χνάρια της μεταγενέστερης οδού Δεσπερέ. Η πύλη της Καλαμαριάς είχε μόλις κατεδαφιστεί. Βρισκόταν σχεδόν εμπρός στον έφιππο αγωγιάτη στο ύψος της σημερινής οδού Κωνσταντίνου Μελενίκου (Fetzer, Aus dem Thessalischen Feldzug der Türkei, Συλλογή Α. Γ. Παπαϊωάννου)
Οι συγγραφείς έχουν χωρίσει αυτό το χρονικό διάστημα των πέντε αιώνων σε ισάριθμες περιόδους. Η πρώτη περίοδος ξεκινά το 1430, με την άλωση της πόλης, και τελειώνει το 1650, με τη σύσταση γαλλικού προξενείου στη Θεσσαλονίκη. Η δεύτερη περίοδος έχει ως αφετηρία το 1650 και λήγει το 1794, με την σύνταξη του άτιτλου λογιστικού κατάστιχου της ελληνικής κοινότητας της Θεσσαλονίκης. Το 1794 είναι η χρονολογία έναρξης της τρίτης περιόδου, η οποία τελειώνει το 1830, με την απογραφή του 1830-1835. Η τέταρτη περίοδος διαρκεί από το 1830 έως το 1888, χρονιά κατά την οποία η Θεσσαλονίκη συνδέθηκε σιδηροδρομικά με την Ευρώπη. Η τελευταία περίοδος αρχίζει το 1888 και τελειώνει το 1930, με την συμπλήρωση πέντε αιώνων από την άλωση της Θεσσαλονίκης.
Στο διάστημα των πέντε αυτών αιώνων επισκέφθηκαν την πόλη περιηγητές από όλο τον κόσμο, οι οποίοι αποκόμισαν διάφορες εμπειρίες από τη Θεσσαλονίκη και με τα κείμενα τους βοηθούν στο να γίνει κατανοητή η εξέλιξη της πόλης μέσα στους αιώνες. Ενδεικτικά αναφέρεται ο Ciriaco Anconitanus, Ιταλός έμπορος, ο οποίος επισκέφθηκε την πόλη το 1431· ο Pierre Belon, Γάλλος γιατρός και φυσιοδίφης, που έζησε στην πόλη το 1547· ο Mathieu Dumas, Γάλλος στρατηγός που βρέθηκε στη Θεσσαλονίκη το 1783· ο Γάλλος διπλωμάτης και πρόξενος Louis Auguste Feris, ο οποίος επισκέφθηκε την πόλη δύο φορές (1798,1817)· και ο Otto Kern, Γερμανός καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Αμβούργου, ο οποίος, στο πλαίσιο περιοδείας του στο Άγιον Όρος, βρέθηκε στη Θεσσαλονίκη το 1892.Η περιληπτική παρουσίαση όλων των λημμάτων επιτρέπει στον αναγνώστη να αποκτήσει σφαιρική εικόνα του συνόλου των πηγών από την κάθε χρονική περίοδο, ενώ τα μικρά κατατοπιστικά βιογραφικά είναι απαραίτητα για να κατανοήσει ο αναγνώστης τον ταξιδιώτη συγγραφέα και το προϊόν που κληροδοτεί. Η επιλογή του αποσπάσματος παρουσιάζει το είδος των πληροφοριών που οριοθετείται από την προβληματική των συγγραφέων του τόμου και οι παρατηρήσεις θέτουν προβληματισμούς για τα γεγονότα που μαρτυρούνται από τους περιηγητές και αφορούν την ιστορία της πόλης. Η τεκμηρίωση αυτών των παρατηρήσεων επιβεβαιώνει τη βαθιά γνώση της ιστορίας της πόλης που διαθέτουν οι συγγραφείς του τόμου.
Ρετουσαρισμένη φωτογραφική λήψη του Λευκού Πύργου το 1896
(Fetzer, Aus dem Thessalischen Feldzug der Türkei, Συλλογή Α. Γ. Παπαϊωάννου)
Οι εικόνες του βιβλίου προέρχονται κυρίως από το αρχείο του Α. Γ. Παπαϊωάννου, καθώς επίσης και από τη συλλογή της Δημοτικής Βιβλιοθήκης Θεσσαλονίκης, το αρχείο του Β. Μαυρομμάτη, το αρχείο της Nandia Massοudi, το αρχείο του Ε. Α. Χεκίμογλου και τη συλλογή του Instanbul Universitesi Kutuphane. Οι εικόνες της σύγχρονης Θεσσαλονίκης είναι του φωτογράφου Ν. Στυλιανίδη.
