ΜΙΚΗΣ ΘΕΟΔΩΡΑΚΗΣ

Μίκης Θεοδωράκης

Οι δρόμοι του Αρχάγγελου

Αυτοβιογραφία, τόμοι Α'-Β' σε κασετίνα

Ηράκλειο, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης 2009
1180 σελ., τιμή 60,00 € / στο βιβλιοπωλείο μας 45.00 €

Στους Δρόμους του Αρχάγγελου ο Μίκης Θεοδωράκης αυτοβιογραφείται. Κάνει μια κατάδυση στο χρόνο και τις μνήμες του και αφηγείται τα γεγονότα και τα συναισθήματα που διαμόρφωσαν την προσωπικότητά του και καθόρισαν την καλλιτεχνική και πολιτική πορεία του. Ζει τα παιδικά του χρόνια περιπλανώμενος στις διάφορες πόλεις της Ελλάδας, ακολουθώντας τον πατέρα του, ανώτατο κρατικό υπάλληλο. Γνωρίζει τον τρόπο ζωής και τη μουσική των περιοχών όπου εγκαθίστανται, όμως αισθάνεται παντού διαφορετικός και μόνος. Νομάς και ξένος, βρίσκει καταφύγιο στη μουσική. Στη διάρκεια της εφηβείας, αποφασίζει να αφιερωθεί ολοκληρωτικά στη μουσική, και αρχίζει να συνθέτει, ενώ βρίσκει ένα άλλο σημαντικό στήριγμα, την ποίηση. Εκείνα τα χρόνια ανακαλύπτει και τον Μαρξισμό.

 Ράχες, Ικαρίας, Χριστός, 1947.
Πρώτη εξορία

Από μαθητής του Γυμνασίου οργανώνεται στην Αντίσταση εναντίον των κατακτητών. Κυνηγημένος, διαφεύγει στην Αθήνα όπου το 1943 οργανώνεται στο ΕΑΜ. Φοιτά στη Νομική για ένα σύντομο διάστημα, ενώ γράφεται και στο Ωδείο Αθηνών. Οργανωμένος στην αριστερά, συμμετέχει στα Δεκεμβριανά, τραυματίζεται σοβαρά, ζει στη συνέχεια το κυνηγητό των αριστερών στον Εμφύλιο, εξορίζεται στην Ικαρία και τη Μακρόνησο. Μέσα στα βασανιστήρια και την ταπείνωση, συνεχίζει να συνθέτει μουσική καθώς και το όραμά του για το δημοκρατικό πολιτικό μέλλον της Ελλάδας. Με την υγεία του βαριά κλονισμένη, καταφεύγει στην Κρήτη όπου γνωρίζει τις ρίζες του και γιατρεύει της πληγές του. Η δεκαετία του ’50 είναι ιδιαίτερα δημιουργική για τον Μίκη Θεοδωράκη: φεύγει για σπουδές στο Παρίσι, βραβεύεται και γίνεται διεθνώς γνωστός για το συμφωνικό του έργο και επιστρέφει στην Ελλάδα το 1959. Το αίτημά του για εθνική συμφιλίωση φέρνει σε δύσκολη θέση τους συντρόφους του και προβληματίζει τους αντιπάλους του.

 Εύδηλος Ικαρίας 1948. Εξόριστος, για δεύτερη φορά,
με τους συντρόφους του γραφείου της ΕΠΟΝ

Το 1960 παρουσιάζει για πρώτη φορά τον «Επιτάφιο», ενώ συνθέτει «Tο τραγούδι του νεκρού αδελφού» και το «Άξιον εστί». Τις δεκαετίες 1960-1970, συνεχίζει να συμμετέχει ενεργά στην πολιτική ζωή της χώρας. Το 1963 ηγείται της Νεολαίας Λαμπράκη και εκλέγεται βουλευτής της ΕΔΑ. Τον Απρίλιο του 1967 –αφού απευθύνει πρώτος έκκληση για αντίσταση στη Χούντα– περνά στην παρανομία και συλλαμβάνεται.

Αυτή την περίοδο της ζωής τού συνθέτη καλύπτει η επίτομη αναθεωρημένη έκδοση των «Δρόμων του Αρχάγγελου», που γράφηκαν στο διάστημα 1986-1995. Πρόκειται για μια αφήγηση που αφορά τον ίδιο τον συνθέτη και το έργο του, όπως ο ίδιος θέλει να τα προσδιορίσει. Προσωπική του κατάθεση οι δύο αυτοί τόμοι, αποτελούν μοναδικό πρωτογενές υλικό, δείγμα γραφής ενός μεγάλου αφηγητή, που η καλλιτεχνική και πολιτική παρουσία του σημάδεψαν την Ελλάδα του 20ού αιώνα.

Θέατρο Κεντρικόν, αρχές του 1963.
Λαϊκή συναυλία Μίκη Θεοδωράκη – Μάνου Χατζηδάκι
που παρουσιάζει η ηθοποιός Κατερίνα

«...Τι είναι αυτό άραγε που θα φέρει τον αρχάγγελο Μιχαήλ στον τίτλο της αυτοβιογραφίας του συνονόματού του Μιχαήλ Θεοδωράκη; Γιατί δεν την ονόμασε “ Η Μουσική μου – Αφήγημα” ή απλώς “ Αυτοβιογραφικά”, καταπώς αρχικά σκεφτόταν, ή όπως αλλιώς; Να η απάντησή του:
‘‘[…] το μυστηριακό και ακαθόριστο: Οι δρόμοι του Αρχάγγελου νομίζω ότι ταιριάζει πιο πολύ. Μήπως, στο κάτω κάτω, είμαστε εμείς που διαλέγουμε τα μονοπάτια της ζωής; Όλο και κάποιος Αρχάγγελος μάς οδηγεί με τις αόρατες φτερούγες του.’’

[…] Ο Θεοδωράκης πιάνει να γράψει την αυτοβιογραφία του το 1985, σε ηλικία εξήντα χρονών, σε μια εποχή που αισθάνεται –δεν είναι η πρώτη φορά ούτε η τελευταία– μόνος, αυτοφυλακισμένος και διωκόμενος, με σκοπό να φωτίσει τη μουσική δημιουργία του, ειδικότερα τα τραγούδια του.Έχοντας λοιπόν ως αποκλειστικό σκοπό να ‘‘βοηθήσει στην καλύτερη κατανόηση των τραγουδιών του και της μελοποιημένης από αυτόν ποίησης’’, είναι αποφασισμένος να μην κάνει λόγο παρά ελάχιστα για την πολιτική πλευρά της ζωής του, τότε μοναχά που είναι εντελώς απαραίτητο.

 1965. Στην κηδεία του Σωτήρη Πέτρουλα

[…]Διαβάζοντας σήμερα την Αυτοβιογραφία, βλέπουμε ότι η αρχική πρόθεση δεν επιβεβαιώνεται στις σελίδες της, με την έννοια ότι η αναφορά στην ‘‘εξωμουσική δράση’’ όχι μόνο δεν είναι ‘‘ξώφαλτση’’ αλλά, αντίθετα, κυριαρχεί. Αναπόφευκτα και ορμητικά, η πολιτική δράση του συγγραφέα, ξεπερνώντας κάθε αρχική πρόθεση, κατακλύζει το βιβλίο. Και πώς αλλιώς; Η πολιτική και η μουσική στη ζωή αυτού του ανθρώπου είναι αξεχώριστες σαν τις δύο σελίδες ενός φύλλου, όσο και αν ο ίδιος νιώθει συχνά διχασμένος ανάμεσα στις δύο. Αυτή ωστόσο η ποσοτική κυριαρχία της πολιτικής στις σελίδες του βιβλίου διόλου δεν σημαίνει ότι δεν υπηρετείται η αρχική πρόθεση. Τουναντίον. Υπηρετείται, θα έλεγα, με έναν πολύ πιο ουσιαστικό τρόπο από ό,τι αν ιστορούνταν αναλυτικά οι συγκεκριμένες συνθήκες γέννησης του τάδε ή του δείνα τραγουδιού.

 1966. Με τον Γρηγόρη Μπιθικώτση
στις πρόβες του έργου «Ρωμιοσύνη»

[…] Η πεντάτομη πρώτη έκδοση (Κέδρος 1986-1995) γίνεται τώρα δίτομη. Παραλείπεται από τον πέμπτο τόμο ο “Επίλογος”του Guy Wagner (O άλλος Θεοδωράκης και η άλλη Ελλάδα) καθώς και η απάντηση του Θεοδωράκη (Κάποιες διευκρινίσεις στο κείμενο Wagner). Οι μαρτυρίες τρίτων, που υπήρχαν επίσης στον πέμπτο τόμο, δεν αποτελούν τώρα χωριστή ενότητα, αλλά αποσπάσματά τους έχουν ενσωματωθεί στο σώμα της αφήγησης, στο οικείο σημείο. Εκσυγχρονίστηκε και ενοποιήθηκε η ορθογραφία. Εμπλουτίστηκε το φωτογραφικό υλικό και προστέθηκαν δύο ευρετήρια, ένα κυρίων ονομάτων (προσώπων και τόπων) και ένα έργων.»

(Από τον πρόλογο του Α΄τόμου)
Σταύρος Ζουμπουλάκης
Διευθυντής περιοδικού «Νέα Εστία»

ΝΕΟΙ ΤΙΤΛΟΙ ΣΤΟ ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ ΜΑΣ

Ανδρέας Κ. Λυμπεράτος

Οικονομία, Πολιτική και Εθνική Ιδεολογία
Η διαμόρφωση των εθνικών κομμάτων στη Φιλιππούπολη του 19ου αιώνα

Ηράκλειο, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης 2009, 606 σελ., τιμή 35.00 € / στο βιβλιοπωλείο μας 31.50 €




Sydney Brenner (Βραβείο NOBEL 2002)
Ζώντας με την επιστήμη
H αφήγηση του Sydney Brenner στον
Lewis Wolpert

Μετάφραση: Αθανάσιος Κ. Κατσικερός
Επιμέλεια: Νίκος Μοσχονάς
Ηράκλειο, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης 2009, 242 σελ., τιμή 16,00 € / στο βιβλιοπωλείο μας 14.40 €


Δήμητρα Παπουτσοπούλου
Παραδοσιακές βελονιές από τη συλλογή του θεάτρου «Δόρα Στράτου»

Αθήνα, Πολιτιστικό Ίδρυμα Ομίλου Πειραιώς – Θέατρο Ελληνικών Χορών «Δόρα Στράτου» 2008, 323 σελ. με 323 έγχρωμες εικόνες και 307 σχέδια, τιμή 62.70 € / στο βιβλιοπωλείο μας 56.43 €


Αρχιτεκτονικές αντιστίξεις από
τον Ζάχο στο σήμεραΈκθεση Φωτογραφιών Αρχείου Αριστοτέλη Ζάχου: Ήπειρος, Θεσσαλία, Μακεδονία.
Αρχείο Νεοελληνικής Αρχιτεκτονικής
Μουσείου Μπενάκη

Σύνθεση και επιστημονική επιμέλεια: Γιάννης Κίζης
Φωτογραφίες: Φωτογραφικό Αρχείο Αριστοτέλη Ζάχου, Γιώργης Γερόλυμπος, Κωνσταντής Κίζης, Βελισσάριος Βουτσάς, Γιάννης Κίζης

Αθήνα, Πολιτιστικό Ίδρυμα Ομίλου Πειραιώς 2008
148 σελ. με 201 εικόνες και σχέδια, (δίγλωσση έκδοση)
Τιμή 24.00 € / στο βιβλιοπωλείο μας 21.60 €

Τήνος, Ιστορία και Πολιτισμός
Τόμοι Α΄- Β΄

Επιμέλεια: π.Μάρκος Φώσκολος
Κείμενα: Μαρία Γιαννησοπούλου, Αριστείδης Κοντογιώργης, Αλέκος Ε. Φλωράκης, Μάχη Καραλή, Πέτρος Μαρκουΐζος, Γιάννης Γκερέκος, Δημήτρης Παυλόπουλος, Δημήτριος Ζ. Σοφιανός, Σάββας Εμμ. Απέργης, Γεώργιος Αμιραλής, Νικολέττα Δελλατόλα-Φωσκόλου, Στυλιανή Αλ. Γάφου, Αδαμάντιος Ι. Αδαμαντίου, π. Μάρκος Φώσκολος, Κώστας Δανούσης, Γεώργιος Κ. Γιαγκάκης, Γεώργιος Κ. Στουρνάρας, Νότα Κούρου, Αναστασία Παπαδία-Λάλα
Τήνος, Δήμος Εξωμβούργου Τήνου
Αναπτυξιακή Δημοτική Επιχείρηση 2005
790 σελ. με αρκετές α/μ φωτογραφίες
Tιμή 15.00 € (ο τόμος) / στο βιβλιοπωλείο μας 12.75 € (ο τόμος)


Κωνσταντίνος Π. Καλαϊτζίδης
Αριστείδης Χ. Κοντογεωργής
Τήνος, Ταχυδρομικές Κάρτες 1899-1970

Σχεδίαση-Επιμέλεια: Χάρης Δημολιάτης
Τήνος, Δήμος Εξωμβούργου Τήνου
Αναπτυξιακή Δημοτική Επιχείρηση 2007, 223 σελ. με πολλές α/μ κι έγχρωμες κάρτες
Tιμή 50.00 € / στο βιβλιοπωλείο μας 42.50 €

Ancient Greece and Ancient Iran
Cross-Cultural Encounters1st INTERNATIONAL CONFERENCE
(ATHENS, 11-13 NOVEMBER 2006)

Επιμέλεια: Seyed Mohammad Reza Darbandi, Αντιγόνη Ζουρνατζή
Κείμενα: Stephen Tracy, Αγγελική Πετροπούλου, Κυριάκος Τσαντσάνογλου, Massoud Azarnoush, Sara Alinia, Ευάγγελος Βενέτης, Garth Fowden, Michael N. Weiskopf, Askold I. Ivantchik, Christopher Tuplin, Γ. Γ. Απέργης, David Stronach, Mohammad Hassan Talebian, Margaret Cool Root, Όλγα Παλαγία, Αντιγόνη Ζουρνατζή, Yannick Lintz, Latife Summerer, Σταύρος Α. Πασπαλάς, Δέσποινα Ιγνατιάδου, Αθανάσιος Σιδέρης, Παύλος Τριανταφυλλίδης, Mehdi Rahbar, Shahrokh Razmjou
Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών - Πολιτιστικό Κέντρο της Πρεσβείας του Ιράν στην Αθήνα - Ελληνική Εθνική Επιτροπή για την Ουνέσκο 2008, 377 σελ., (αγγλική έκδοση), τιμή 60.00 € / στο βιβλιοπωλείο μας 51.00 €

ΕΛΛΗΝΕΣ ΖΩΓΡΑΦΟΙ. ΑΠΟ ΤΗΝ ΣΥΛΛΟΓΗ ΤΗΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΤΡΑΠΕΖΑΣ

Έλληνες Ζωγράφοι
Από την συλλογή της Εθνικής Τράπεζας

Επιμέλεια: Όλγα Μεντζαφού-Πολύζου

Αθήνα, Εθνική Πινακοθήκη - Μουσείο Αλέξανδρου Σούτζου - Εθνική Τράπεζα 2009, 283 σελ. με 200 ζωγραφικούς πίνακες

Τιμή 50.00 € / στο βιβλιοπωλείο μας 45.00 €

Η Εθνική Τράπεζα και ο θεσμικός ρόλος της τέχνης
«Η τέχνη γνώρισε την πιο εκρηκτική της άνθηση στα νεότερα χρόνια στην Ιταλία, και ιδιαίτερα στη Φλωρεντία του Κουατροτσέντο (15ος αι.). Η άνθηση αυτή των γραμμάτων και των τεχνών συμπίπτει, όχι τυχαία, με την ανάπτυξη του εμπορίου, της βιοτεχνίας, της ναυτιλίας και τη δημιουργία των πρώτων μεγάλων αστικών κέντρων που πήραν τη μορφή κρατών-πόλεων, όπως στην αρχαία Ελλάδα. Κυρίως όμως η πολιτιστική αυτή έκρηξη οφείλεται στην καθιέρωση και λειτουργία των πρώτων χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων, των πρώτων τραπεζών, που επινοούν και εφαρμόζουν μια πρώιμη τεχνολογία του κεφαλαίου, εξασφαλίζοντας έτσι μεγάλη συγκέντρωση πλούτου.

Γεώργιος Ιακωβίδης (1852-1932),

«Μικρός με ποτηστήρι» π. 1920,
λάδι σε μουσαμά, 96,4x60,3 εκ.

Ήδη, πριν από τα μέσα του 14ου αιώνα, οι πρώτοι τραπεζίτες, τόσο στη Σιένα όσο και στη Φλωρεντία, είχαν διαγνώσει την άϋλη αλλά εξαιρετικά δραστική υπεραξία της τέχνης και την είχαν επιστρατεύσει για να εξανθρωπίσουν και να υποστηρίξουν τις υλικές επιδιώξεις τους. Στην πρώιμη αυτή φάση έμποροι και τραπεζίτες επενδύουν σε φιλανθρωπικά και θρησκευτικά έργα, αναθέτοντάς τα στους μεγαλύτερους αρχιτέκτονες, γλύπτες και ζωγράφους της εποχής. Ο Τζόττο, ο οικουμενικός καλλιτέχνης της Ιταλικής Αναγέννησης, που διέθετε και τις τρεις ιδιότητες, εκτελεί πλήθος από παραγγελίες που του αναθέτουν οι πλούσιοι τραπεζίτες στην αρχή του Τρετσέντο (14ος αι.). Οι νωπογραφίες που κοσμούν τα παρεκκλήσια των τραπεζιτών Μπάρντι και Περούτσι στη Σάντα Κρότσε της Φλωρεντίας καθώς και το Παρεκκλήσιο Σκροβένι στη Πάδουα ανήκουν σ' αυτή την κατηγορία.

 Κωνσταντίνος Παρθένης (1878-1967),
«Γυναίκα με Χρυσόψαρα», πριν το 1932,
λάδι σε μουσαμά, 80x65 εκ.

[…]Η Εθνική Τράπεζα της Ελλάδας που ιδρύθηκε το 1841 έμελλε να αποτελέσει τον κύριο μοχλό οικονομικής ανασυγκρότησης και ανάπτυξης μιας καθημαγμένης και κατεστραμμένης χώρας μετά τον μακρό και αιματηρό Πόλεμο της Ανεξαρτησίας. Η «εικόνα» της Τράπεζας όφειλε να ανταποκριθεί στις προσδοκίες ενός λαού που υπέφερε από τις κακουχίες του πολέμου και τη φτώχεια αλλά δεν είχε χάσει το αίσθημα της φιλοκαλίας, όπως αποδεικνύει η σπουδή για την ίδρυση του Σχολείου των Τεχνών ήδη από τον Δεκέμβριο του 1836.»

Μαρίνα Λαμπράκη-Πλάκα

Καθηγήτρια Ιστορίας της Τέχνης

Διευθύντρια της Εθνικής Πινακοθήκης

 Γιάννης Τσαρούχης (1910-1989),
«Ο ζωγράφος και το Μοντέλο του», 1979,
Λάδι σε μουσαμά, 64x63 εκ.

Στο λεύκωμα «Έλληνες Ζωγράφοι. Από την συλλογή της Εθνικής Τράπεζας» που αποτελεί και τον κατάλογο της ομότιτλης έκθεσης που πραγματοποιήθηκε στην Εθνική Πινακοθήκη (4/12/08-22/3/09) παρουσιάζονται περίπου 200 έργα, αριθμός που ανταποκρίνεται σε μικρό τμήμα της συλλογής που αριθμεί περί τα 2.500 έργα ζωγραφικής, χαρακτικής, γλυπτικής, αλλά και κατασκευές και εγκαταστάσεις.

Ποιοτικά και ιστορικά ήταν τα κριτήρια της επιλογής η οποία καλύπτει χρονολογικά σχεδόν όλες τις περιόδους του 19ου και 20ου αιώνα και περιλαμβάνει μερικούς από τους σημαντικότερους Έλληνες καλλιτέχνες, όπως οι: Αλέξης Ακριθάκης, Μιχαήλ Αξελός, Ουμβέρτος Αργυρός, Αγήνωρ Αστεριάδης, Γιώργος Βακαλό, Σπύρος Βασιλείου, Σπύρος Βικάτος, Κωνσταντίνος Βολανάκης, Περικλής Βυζάντιος, Γιάννης Γαΐτης, Δημήτριος Γαλάνης, Βασιλείος Γερμενής, Γιώργος Γουναρόπουλος, Νικόλαος Γύζης, Νίκος Εγγονόπουλος, Γεώργιος Ιακωβίδης, Βλάσης Κανιάρης, Νίκος Κεσσανλής, Νικηφόρος Λύτρας, Κωνσταντίνος Μαλέας, Γιάννης Μόραλης, Χρόνης Μπότσογλου, Σπύρος Παπαλουκάς, Κωνσταντίνος Παρθένης, Παύλος (Διονυσόπουλος), Λουκάς Σαμαράς, Γιάννης Τσαρούχης, Θανάσης Τσίγκος, Κώστας Τσόκλης, Νίκος Χατζηκυριάκος-Γκίκας και πολλοί άλλοι καλλιτέχνες.

 Γιάννης Γαΐτης (1923-1984),
«Μοτοσικλετιστής», π. 1967,
λάδι σε μουσαμά, 132x99 εκ.

ΑΡΩΜΑ ΓΥΝΑΙΚΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ

Θησαυροί της Εθνικής Πινακοθήκης III

Άρωμα Γυναίκας στην Ελληνική Ζωγραφική

Επιλογή έργων-επιμέλεια: Μαρίνα Λαμπράκη-Πλάκα,

Έφη Αγαθονίκου, Μαρία Κατσανάκη

Καλλιτεχνική επιμέλεια: Θύμιος Πρεσβύτης,

Θοδωρής Αναγνωστόπουλος

Αθήνα, Εθνική Πινακοθήκη - Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτζου 2008, 227 σελ. με 180 έργα, τιμή 50.00 € / στο βιβλιοπωλείο μας 45.00 €

«Η γυναικεία μορφή, με τη χάρη, την ομορφιά, την περιβολή, τα ανθηρά της χρώματα, προσθέτει ένα δυνατό και πάντα αισθητό άρωμα στη ζωγραφική. Δίκαια λοιπόν επιλέξαμε αυτό τον τίτλο για τον τρίτο τόμο της σειράς «Θησαυροί της Εθνικής Πινακοθήκης», που είναι αφιερωμένος στη γυναίκα. Η γυναίκα υπήρξε ένα ανεξάντλητο ορυχείο έμπνευσης για τους καλλιτέχνες από τότε που δημιουργήθηκε η τέχνη. Οι γλαφυρές φόρμες του γυναικείου σώματος, πλούσιες σε συμβολισμούς ευκαρπίας και μητρότητας, αποτέλεσαν το κοινό θεμέλιο θρησκείας και τέχνης από τις προϊστορικές μητέρες-θεές ως την Αφροδίτη και την Παναγία. Γιατί και η Αφροδίτη ως σεπτή θεά της γονιμότητας λατρεύεται στα χρόνια της ακμής της ελληνικής αρχαιότητας. Αργότερα, στους αλεξανδρινούς χρόνους, η λατρεία της ταυτίζεται με τον έρωτα ως πηγή ηδονής και το κάλλος της χάνει την ιερότητά του. Το μαρτυρούν οι συγγραφείς της ύστερης αρχαιότητας που περιγράφουν ιερόσυλους έρωτες θνητών για έργα τέχνης που απεικόνιζαν την Αφροδίτη.

Νικόλαος Γύζης (1842-1901), «Γιάντες», 1878Λάδι σε μουσαμά, 46x37 εκ.

Αλλά και ο κόσμος της γυναίκας με τη διπλή του σημασία άσκησε πάντοτε μαγνητική έλξη στους δημιουργούς. Ο κόσμος με τη στενή έννοια του διακόσμου και ο κόσμος με την ευρύτερη έννοια: ο χαρακτήρας, τα ήθη, τα πάθη και το πλαίσιο ζωής των γυναικών. Ο κόσμος, με την πρώτη έννοια, ο διάκοσμος, η περιβολή, η ενδυμασία, τα κοσμήματα που παραδοσιακά είναι πλουσιότερα στις γυναίκες, δεν μπορούσαν παρά να ελκύσουν τους καλλιτέχνες, ιδιαίτερα τους εικαστικούς. Το ένδυμα και τα στολίδια αποτέλεσαν ένα ξεχωριστό κεφάλαιο της πλαστικής, της ζωγραφικής και βέβαια των εφαρμοσμένων τεχνών. Η περιβολή, ενδύματα και στολίδια, δεν απασχολούν τους καλλιτέχνες αποκλειστικά και μόνο για την ομορφιά τους· δεν απεικονίζονται μονάχα προς ηδονή, για τη χαρά του βλέμματος. Τις περισσότερες φορές η χρήση και η εικόνα τους έχουν εμβληματικό χαρακτήρα· δηλώνουν την τάξη, τη σειρά, το αξίωμα, τον πλούτο, τη δύναμη που κατέχει ή φιλοδοξεί να επιδείξει ο εικονιζόμενος, άνδρας ή γυναίκα. Στη γυναίκα, οι παραδηλώσεις αυτές είναι ακόμη πιο εύγλωττες. Για την ελληνική τέχνη του 19ου αιώνα, η γλώσσα, ή καλύτερα, ο κώδικας περιβολής μεταφράζει την ευκινησία μιας κοινωνίας που τελεί υπό διαμόρφωση.

Γιάννης Μόραλης (1916), «Μορφή», 1951Λάδι σε μουσαμά, 160x104 εκ.

Ακριβώς αυτή η απροσδιόριστη ακόμη μορφή της ελληνικής κοινωνίας, αμέσως μετά τον πόλεμο της Ανεξαρτησίας και τη δημιουργία του νεότερου ελληνικού κράτους, καθιστά την τέχνη αδιάψευστο μάρτυρα της ιστορικής πραγματικότητας. Η τυπολογία της, τα θέματά της, η μορφή της αισθητοποιούν τις φιλοδοξίες της αναδυόμενης άρχουσας τάξης. Γιατί η επιστήμη τέχνη – σε αντίθεση με τη λαϊκή – έχει ένα συγκεκριμένο ορίζοντα προσδοκίας, μια συγκεκριμένη πελατεία, που είναι η νέα αστική τάξη. Η προέλευσή της είναι συχνά λαϊκή, αγροτική και πάντως παραδοσιακή, έστω και αν προϋποθέτει ενίοτε δύναμη και πλούτο, όπως συμβαίνει με τις οικογένειες των καπεταναίων από τα νησιά Ύδρα, Σπέτσες κ.ά. Αυτό που είναι συναρπαστικό στη νεότερη ελληνική τέχνη είναι ότι την παρακολουθούμε να συνωριμάζει με την ελληνική κοινωνία.»

Μαρίνα Λαμπράκη-Πλάκα
Καθηγήτρια Ιστορίας της Τέχνης
Διευθύντρια της Εθνικής Πινακοθήκης
(Από την εισαγωγή του βιβλίου)

 

Κωνσταντίνος Παρθένης (1878-1967), «Μεγάλο γυμνό (Εύα)», π. 1920-1925Λάδι σε μουσαμά, 127x183 εκ.

Στο λεύκωμα «Άρωμα γυναίκας στην Ελληνική Ζωγραφική», που εξέδωσε ο Όμιλος Φίλων της Εθνικής Πινακοθήκης, με χορηγό το Ίδρυμα Ν. Πατέρας, φιλοξενούνται εκατόν ογδόντα έργα που προέρχονται από τις πλούσιες συλλογές της Εθνικής Πινακοθήκης, μέσα από τα οποία παρακολουθούμε όχι μόνο την εξέλιξη της ελληνικής τέχνης αλλά και τις αλλαγές στο ρόλο της γυναίκας μέσα στην κοινωνία, μιας και η γυναίκα αποτελεί το κεντρικό θέμα αυτού του λευκώματος.

Τα έργα φιλοτεχνήθηκαν από πολύ σημαντικούς Έλληνες καλλιτέχνες, όπως οι: Σπύρος Βασιλείου, Θεόδωρος Βρυζάκης, Δημήτριος Γαλάνης, Γιώργος Γουναρόπουλος, Νικόλαος Γύζης, Νίκος Εγγονόπουλος, Θεόφιλος (Χατζημιχαήλ), Γεώργιος Ιακωβίδης, Χρίστος Καράς, Νικόλαος Κουνελάκης, Νικηφόρος Λύτρας, Γιώργος Μαυροίδης, Γιάννης Μόραλης, Γιώργος Μπουζιάνης, Νίκος Νικολάου, Περικλής Πανταζής, Κωνσταντίνος Παρθένης, Γιώργος Ρόρρης, Παναγιώτης Τέτσης, Γιάννης Τσαρούχης, Νίκος Χατζηκυριάκος Γκίκας κ.ά.

ΓΙΑΝΝΗΣ ΜΟΡΑΛΗΣ «ΣΧΕΔΙΑ 1934-1994»

Μια ιδιαίτερα σημαντική έκθεση με σχέδια του διακεκριμένου Έλληνα ζωγράφου Γιάννη Μόραλη, που οργάνωσε για πρώτη φορά το Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης σε συνεργασία με την γκαλερί Ζουμπουλάκη στο Μέγαρο Εϋνάρδου στην Αθήνα, μεταφέρεται από τις 9 Απριλίου 2009 στο Πολιτιστικό Κέντρο Θεσσαλονίκης του ΜΙΕΤ (Βασ. Όλγας 108). Πρόκειται για την αυτόνομη παρουσίαση μιας σειράς από 225 σχέδια και προσχέδια για ζωγραφικά έργα του Μόραλη, που καλύπτουν 60 χρόνια δουλειάς του, και τα περισσότερα έχουν δημιουργηθεί στη διάρκεια των χρόνων 1930-1960.

Προσχέδιο για τα έργο «Ερωτικό», 1981.
Λαδοπαστελ και μολύβι, 16,9 x 19,4 εκ.

Ο Ν. Π. Παΐσιος, που «χρόνια τώρα θεραπεύει ανιδιοτελώς την υπόθεση της ελληνικής ζωγραφικής», αναφέρει στον κατάλογο που συνοδεύει την έκθεση: «Στο υπέδαφος του έργου του Γιάννη Μόραλη […] κρύβεται το σχέδιο», και συνεχίζει: «Πολύ νωρίς, παιδί ακόμα, θα πρωτοφανερωθεί το χάρισμά του στη ζωγραφική με το σχέδιο. Αργότερα, όταν στα 1931 θα γραφτεί στην Προπαρασκευαστική Τάξη της ΑΣΚΤ, θα λάβει μια στέρεη, ακαδημαϊκή παιδεία σχεδίου. Χάρη στο σχέδιό του, που θα το προσέξει ο Γιάννης Κεφαλληνός, θα παρακολουθήσει το Εργαστήριο Χαρακτικής από την πρώτη κιόλας χρονιά λειτουργίας του (1932). Το 1940 ο Μόραλης έχει αρχίσει να γίνεται κύριος της ζωής του, κύριος της τέχνης του και κύριος του σχεδίου. Γι’ αυτό και η συμμετοχή του εκείνη τη χρονιά στην Πανελλήνια Έκθεση του Ζαππείου θα χαιρετιστεί ακριβώς για τις αρετές του στο σχέδιο: “ […] αρκεί και η μύτη του μολυβιού, όταν είναι πλατειά η αντίληψις […] ”.

 Μελέτη για το έργο «Σύνθεση Α΄, 1949-1958», 1949.
Γκουάς 22,3 x 21,4 εκ.

» Το 1947 ο Μόραλης θα εκλεγεί καθηγητής της Προπαρασκευαστικής Τάξης της ΑΣΚΤ. Θα διδάξει καταρχάς σχέδιο, και η ανεπίληπτη διδασκαλία του θα είναι η ριζοσπαστικότερη στη Σχολή ύστερα από τις ανάλογες διδαχές του Παρθένη και του Κεφαλληνού…

» Από τη μελέτη των σχεδίων του Μόραλη προκύπτουν, σχηματικά, ορισμένα χρήσιμα συμπεράσματα: Το ύφος των σχεδίων ακολουθεί ή προαγγέλλει, σε γενικές γραμμές που επιτρέπουν πάμπολλες εξαιρέσεις, τις περιόδους της ζωγραφικής του. Σε ό,τι αφορά όμως τη λειτουργία τους, μπορούμε να χωρίσουμε τα σχέδια σε δύο μόνο περιόδους με ορόσημο τη δεκαετία του 1970. Πριν από το ορόσημο αυτό, το σχέδιο απολαμβάνει σχετική αυτονομία σε σχέση με τη ζωγραφική· μετά, χάνει την ελευθερία αυτή αλλά κερδίζει την πειθαρχία της βασιλικής οδού που οδηγεί στη ζωγραφική.

» Επιβεβαιώνεται ακόμα η εντύπωση ότι ο Μοράλης είναι ο Έλληνας ζωγράφος με τα περισσότερα προσχέδια / μελέτες πριν καταλήξει στο τελικό έργο. Παράδειγμα: μόνο για το έργο «Σύνθεση Α'» (1949 και 1949-1958) μας είναι μέχρι τώρα γνωστά δώδεκα μελέτες / προσχέδια.

 Προσχέδια για τα έργα «Η επίσκεψη»
και «Ξαπλωμένη γυναίκα», 1977.
Μολύβι, 28,5 x 21 εκ.

» Τέλος, γίνεται ξεκάθαρη η σημασία της τεράστιας οπτικής μνήμης του Μόραλη. Από τη δημιουργία ενός αρχικού θέματος πάνω στο χαρτί μέχρι την πλήρη οργάνωσή του πάνω στο μουσαμά, μπορεί να μεσολαβήσουν μήνες, χρόνια ή και δεκαετίες. Μοιάζουν δηλαδή τα σχέδιά του με σπόρους μουσικών μοτίβων που χρειάζονται καιρό μέσα του για να βλαστήσουν, να οργανωθούν και να αναπτυχθούν σε τραγούδι ή ολόκληρη συμφωνία. Πολλές φορές μάλιστα τα μοτίβα αυτά επαναλαμβάνονται από έργο σε έργο ή από δεκαετία σε δεκαετία. Η οπτική μνήμη του Μόραλη αποκτά μεγαλύτερη σημασία αν αναλογιστούμε ότι, σύμφωνα με ομολογία του ίδιου του ζωγράφου, δεν έχει μπροστά του, προ οφθαλμών, τα σχέδια ή τις σπουδές του όταν ζωγραφίζει, δεν του χρειάζονται άμεσα, γιατί μέσα του υπάρχει το απόσταγμα του γητεύματός τους».

 «Μαγαζί στην προκυμαία», Αίγινα 1950.
Γκουάς και προσχέδιο με μολύβι, 28,9 x 34,2 εκ.

Για το «ίχνος και τη γραμμή του Μόραλη», «την αίσθηση της ομορφιάς», «την ανθρωποκεντρική τέχνη του», «τον σαφή, ειλικρινή και ζωγραφικά άρτιο δρόμο» του καλλιτέχνη κάνει λόγο ο Διονύσης Καψάλης στον τόμο-κατάλογο της έκθεσης, προσεγγίζοντας με ξέχωρη ματιά την «πορεία του Μόραλη, από τα πρώτα έργα του, της Σχολής ακόμα, στα επιτύμβια της μέσης περιόδου και έπειτα στα πιο αφαιρετικά .., της μακράς και ευλογημένης ωριμότητάς του […]». Στο κείμενο αυτό ακούει κανείς και «τον αληθινό όσο και ακριβή λόγο του ίδιου του ζωγράφου: Η δουλειά μου είναι κάτι σαν ημερολόγιο, που είναι βγαλμένο από τις συγκινήσεις, τις εντυπώσεις, τις αναμνήσεις και τις αναζητήσεις μιας ολόκληρης ζωής. Δεν καταλαβαίνω γιατί μερικοί μου λένε πως έχω αλλάξει. Εγώ νομίζω πως τη δουλειά μου μπορείς να τη διαβάσεις όπως ένα βιβλίο».

Ο Γιάννης Μόραλης γεννήθηκε στην Άρτα το 1916. Αποφοιτά από την ΑΣΚΤ το 1936 και το 1937, ως υπότροφος της Ακαδημίας Αθηνών, φεύγει για τη Ρώμη. Συνεχίζει τις σπουδές του στα Εργαστήρια ζωγραφικής και νωπογραφίας της Ecole Nationale des Beaux-Arts στο Παρίσι, ενώ παράλληλα παρακολουθεί μαθήματα ψηφοθετικής στην Ecole des Arts et Métiers. Όταν ξεσπά ο δεύτερος παγκόσμιος πόλεμος αναγκάζεται να εγκαταλείψει το Παρίσι και υπηρετεί τη θητεία του στον ελληνικό στρατό. Το 1947 εκλέγεται τακτικός καθηγητής της Προπαρασκευαστικής Τάξης στην ΑΣΚΤ και το 1957 τακτικός καθηγητής στο Εργαστήριο Ζωγραφικής της Σχολής, απ' όπου αποχωρεί το 1983, ύστερα από 36 χρόνια διδασκαλίας. Το 1979 του απονέμεται το Αριστείο των Τεχνών από την Ακαδημία Αθηνών και το 1999 ο Ταξιάρχης της Τιμής. Συμμετείχε σε πολλές ομαδικές εκθέσεις ζωγραφικής και χαρακτικής και πραγματοποίησε 12 ατομικές εκθέσεις (1959 κ.ε.). Το έργο του είναι πολύπλευρο, καθώς φιλοτέχνησε και σχέδια για ταπισερί και κεραμικές συνθέσεις, ενώ αρχιτεκτονικές εφαρμογές του κοσμούν κατοικίες και δημόσια κτίρια (όπως η διακόσμηση της ΒΔ και της ΝΑ όψης του ξενοδοχείου Χίλτον). Επίσης σχεδίασε σκηνικά και κοστούμια για το Εθνικό Θέατρο, το Θέατρο Τέχνης του Κάρολου Κουν και το Ελληνικό Χορόδραμα της Ραλλούς Μάνου και εικονογράφησε βιβλία (Ελύτη, Σεφέρη, Καββαδία κ.ά.), καθώς και πολλά εξώφυλλα δίσκων (όπως του Χατζιδάκι και του Θεοδωράκη).

«Μαρία», 1952. Μολύβι, 33,9 x 22,7 εκ.

Η έκθεση θα διαρκέσει έως τις 28 Ιουνίου 2009 και θα λειτουργεί με το εξής ωράριο: Τρίτη έως Πέμπτη, Σάββατο, Κυριακή 10:00-18:00, Παρασκευή 10:00-14:00 και 18:00-21:00, με ελεύθερη είσοδο για το κοινό. Για ομαδικές επισκέψεις πρέπει να προηγείται συνεννόηση με το ΜΙΕΤ, τηλ. 2310 295.170-1.

«Εν έτει…» 1894, 1936, 1940

Εκδήλωση για την παρουσίαση του νέου βιβλίου «Εν έτει…» 1894, 1936, 1940, της Εταιρείας Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας, θα πραγματοποιηθεί στο βιβλιοπωλείο του Μορφωτικού Ιδρύματος Εθνικής Τραπέζης (Τσιμισκή 11) τη Δευτέρα 6 Απριλίου 2009, ώρα 7.00 μ.μ.

Πρόκειται για τον τρίτο και τελευταίο τόμο της σειράς «Εν έτει…», που καλύπτει τα χρόνια 1894, 1936 και 1940. Η σειρά επικεντρώνεται σε γεγονότα που θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν ως τρέχοντα και μικρά, στη διάσταση όμως του μέσου και μακρού χρόνου διαμορφώνουν την Ιστορία. Την εκδήλωση, που πραγματοποιείται σε συνεργασία με την Εταιρεία Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας (ιδρυτής Σχολή Μωραΐτη), θα προσφωνήσουν ο κ. Βασίλης Κρεμμυδάς και η κυρία Νίκη Μαρωνίτη, ενώ για το βιβλίο θα μιλήσει ο κ. Παναγιώτης Μουλλάς.

Στις περίπου 360 σελίδες του τόμου περιέχονται τα πρακτικά τριών διημέρων, κατά τη διάρκεια των οποίων οι ομιλητές προσέγγισαν τα έτη 1894, 1936 και 1940 μέσα από τα μικρά και καθημερινά συμβάντα κάθε χρονιάς και όχι μέσα από τα κορυφαία και καθοριστικά γεγονότα της.

Το θεατρικό χρονικό του 1894 –χρονιά κήρυξης του σινοϊπωνικού πολέμου– καταγράφει ο θεατρολόγος Θόδωρος Χατζηπανταζής, ενώ η φιλόλογος Σοφία Ντενίση διαβάζει ένα ξεχασμένο από τους μελετητές βιβλίο της Αλεξάνδρας Παπαδοπούλου, αναζητώντας σ’ αυτό τις απόψεις της συγγραφέως για τη θέση της γυναίκας. Ο ιστορικός της εκπαίδευσης Αλέξης Δη­μαράς αναδεικνύει τα κύρια χαρακτηριστικά της εκπαιδευτικής επικαιρότητας της σχολικής χρονιάς 1894-95 και ο καθηγητής πολιτικής και κοινωνικής φιλοσοφίας Παναγιώτης Νούτσος διακρίνει τα στάδια στη διαδικασία για την καθιέρωση του εορτασμού της εργατικής Πρωτομαγιάς.

Φωτογραφία από το περιοδικό «Διάπλασις των Παίδων»

Με το 1936, αρχή της δικτατορίας του Μεταξά, καταπιάνονται ο δημοσιογράφος και συγγραφέας Δημήτρης Σαπρανίδης και ο ιστορικός Βασίλης Κρεμμυδάς. Ο θάνατος πολλών σημαντικών προσώπων της ελληνικής πολιτικής σκηνής και ο επιθετικός σαρκασμός του Υπουργού Ασφαλείας Κ. Μανιαδάκη χρωματίζουν το έτος με μαύρο χιούμορ, σύμφωνα με τον πρώτο, ενώ ο δεύτερος παρατηρεί, μέσα από τις διαφημίσεις στον Τύπο της εποχής, τη διεύρυνση της αστικοποίησης σε μια εποχή που αλλάζει ραγδαία.

Για το 1940, χρονιά κήρυξης του ελληνοϊταλικού πολέμου, η ιστορικός Αλεξάνδρα Πατρικίου παραθέτει και σχολιάζει τον ιδιότυπο «διάλογο» που αναπτύχθηκε στον αθηναΐκό Τύπο ανάμεσα στους Συμμάχους και τον Άξονα σχετικά με το μέλλον της μεταπολεμικής Ευρώπης. Ο ιστορικός Βαγγέλης Καραμανωλάκης, επινοώντας μια φανταστική αλληλογραφία, σκιαγραφεί τα βασικά ιδεολογικά χαρακτηριστικά του «Αθήνησι» πανεπιστημίου, ενώ ο επίσης ιστορικός Φίλιππος Κάραμποτ ξεδιπλώνει τις επιστολές των αναγνωστών στην εφημερίδα «Ελεύθερο Βήμα» που σχολιάζουν τα μικρά της καθημερινότητας στα προεόρτια ενός μεγάλου πολέμου.

Κάθε «έτος» συνοδεύει Παράρτημα με πρωτογενές υλικό, κείμενα και φωτογραφίες της εποχής.

Διαφήμιση του 1936

Ταυτόχρονα με την παρουσίαση του τόμου θα εγκαινιαστεί το «Δεκαήμερο των εκδόσεων της Εταιρείας Σπουδών στο ΜΙΕΤ», κατά το οποίο τα βιβλία της θα προσφέρονται σε ειδικές τιμές.

Η Εταιρεία Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας είναι μη κερδοσκοπικός πολιτισμικός φορέας. Ιδρύθηκε στην Αθήνα το 1972, με πρωτοβουλία του Αντώνη Μωραΐτη από επίλεκτα μέλη του πνευματικού κόσμου και στελέχη της Σχολής Μωραΐτη. Έτσι, προσφέρθηκε μέσα στη δικτατορία ένα βήμα ελεύθερης έκφρασης σε πανεπιστημιακούς, ειδικούς επιστήμονες και λογοτέχνες.

Από τότε η Εταιρεία πραγματοποιεί ευρύ πρόγραμμα διαλέξεων, σεμιναρίων, συνεδρίων και μαθημάτων για ενήλικες, το οποίο καλύπτει θέματα από ολόκληρο το φάσμα των κοινωνικών επιστημών. Παράλληλα αναπτύχθηκε και το εκδοτικό έργο της, που περιλαμβάνει τη «Θεατρική Βιβλιοθήκη» (ολοκληρωμένη σε 35 τόμους) και τη «Βιβλιοθήκη Γενικής Παιδείας», την οποία απαρτίζουν εργασίες που παρουσιάστηκαν σε εκδηλώσεις της Εταιρείας. Επίσης εκδίδονται τακτικά τα Πρακτικά των Επιστημονικών Συμποσίων που οργανώνει δύο φορές το χρόνο η Εταιρεία και καλύπτουν ποικίλους τομείς νεοελληνικού ενδιαφέροντος.

Περισσότερες πληροφορίες σχετικά με την Εταιρεία Σπουδών και την Σχολή Μωραΐτη επισκεφθείτε την ιστοσελίδα: http://www.moraitis-school.com/school/index.php?option=com_frontpage&Itemid=1

ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΑΔΕΙΞΙΣ - ΧΑΡΤΩΝ ΑΝΑΜΝΗΣΕΙΣ

Θεσσαλονίκης ανάδειξις - Χαρτών αναμνήσεις

Κείμενα: Πάρις Σαββαΐδης, Σάββας Δεμερτζής,

Άγγελος Παπαϊωάννου,Πολυξένη Αδάμ-Βελένη,

Ευτέρπη Μαρκή, Βασίλης Δημητριάδης,

Αθανάσιος Καραθανάσης, Ευάγγελος Δημητριάδης,

Αλέκα Καραδήμου-Γερόλυμπου, Σάββας Λαδόπουλος,

Μαρία Ζουρνά, Συμεών Μισιρλόγλου,

Θάλεια Μαντοπούλου-Παναγιωτοπούλου,

Αριστοτέλης Νανιόπουλος, Δημήτρης Ναλμπάντης,

Μαρία Παζαρλή,Νόπη Πλούτογλου

Γενική επιμέλεια, σχεδιασμός καταλόγου:

Πάρις Σαββαΐδης

Θεσσαλονίκη, ΕΚΕΠΠ-ΕΚΕΧΧΑΚ-Εθνική Χαρτοθήκη 2008

346 σελ., με 150 έγχρωμους και α/μ χάρτες

Τιμή πανόδετου 40.00 €, τιμή χαρτόδετου 35.00 €
Στο βιβλιοπωλείο μας 34.00 €, τιμή χαρτόδετου 29.75 €

Η έκδοση αυτή συνόδευε την ομότιτλη έκθεση «Θεσσαλονίκης Ανάδειξις - Χαρτών Αναμνήσεις» (12. 11 - 31. 12. 2008) που διοργανώθηκε από το Ευρωπαϊκό Κέντρο Επικοινωνίας, Πληροφόρησης και Πολιτισμού - Εθνικό Κέντρο Χαρτών και Χαρτογραφικής Κληρονομιάς - Εθνική Χαρτοθήκη (ΕΚΕΠΠ - ΕΚΕΧΧΑΚ) σε συνεργασία με την Αντιδημαρχία Πολιτισμού και Νεολαίας του Δήμου Θεσσαλονίκης και τη Δημοτική Πινακοθήκη, στο πλαίσιο των 43ων Δημητρίων.

Το πρωτογενές υλικό συγκεντρώθηκε από τους συλλέκτες Αλέξανδρο Γαρύφαλλο, Σάββα Δεμερτζή, Αριστοτέλη Νανιόπουλο, Άγγελο Παπαϊωάννου, Πάρι Σαββαΐδη, τη Νομαρχία Θεσσαλονίκης, τον Δήμο Θεσσαλονίκης, το Κέντρο Ιστορίας Θεσσαλονίκης, άλλες υπηρεσίες, την Αλεξάνδρα Καραδήμου-Γερόλυμπου, άλλους ιδιώτες καθώς και το αρχείο του ΕΚΕΠΠ-ΕΚΕΧΧΑΚ- Εθνικής Χαρτοθήκης.

Απεικόνιση της Θεσσαλονίκης ως Salonichi και ως Thessalonica
σε χάρτη του Γερμανού χαρτογράφου Johan Baptist Homann,
Danoubii-Graeciae et Archipelagi, Nuremberg, 1641(Συλλογή Αλέκας Καραδήμου-Γερόλυμπου)

Περίπου 150 χάρτες διαφόρων κλιμάκων, τεχνοτροπιών και περιεχομένου περιγράφουν την παρουσία και τη σημασία της Θεσσαλονίκης στον χώρο και τον χρόνο, τη μορφή, τα χαρακτηριστικά και την ανάπτυξή της, καθώς και της ευρύτερης περιοχής της. Με τη βοήθεια των χαρτών, παρουσιάζεται η ιστορία μιας πόλης που οι συγγραφείς και οι ποιητές τής έδωσαν επίθετα μοναδικά, όπως «Μεγαλόπολη», «Μεγίστη», «Πολυάνθρωπη», «Θεοφύλακτη», «Θεοφρούρητη», «Μαρτυροφύλακτη», «Λαμπροτάτη», «Πρεσβυτάτη», «Μητρόπολη». Κι αυτά τα επίθετα δείχνουν τον πολύτιμο ρόλο της Θεσσαλονίκης σε όλη την περιοχή, για χρονικό διάστημα πολλών αιώνων.

 Τμήματα του οθωμανικού πολεοδομικού χάρτη της Θεσσαλονίκης
του H. Salem, «Plan de la Ville de Thessalonique», 1:2500.
Απεικονίζονται η περιοχή της Άνω Πόλης(πάνω)
και της παραλίας με το λιμάνι (κάτω), 1852.
(Συλλογή Άγγελου Παπαϊωάννου)

Εκτός όμως από τα κείμενα των συγγραφέων, η θέση της Θεσσαλονίκης απεικονίζεται συνεχώς στους χάρτες κάθε εποχής, γεγονός που επίσης αποδεικνύει τη μεγάλη σπουδαιότητά της για πολλούς αιώνες. Η παλαιότερη απεικόνιση της Θεσσαλονίκης σε σωζόμενο χάρτη πιστεύεται ότι είναι σε έναν χάρτη οδικού δικτύου της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, γνωστό ως Tabula Peutingeriana. Ο χάρτης αποδίδεται στον μοναχό Καστόριο από τα μέσα περίπου του 4ου μ.Χ. αιώνα, αλλά διασώζεται αντίγραφό του, του 12ου αιώνα.

Πολεοδομικός χάρτης, «Σχεδιάγραμα πόλεως Θεσσαλονίκης»,
εκδότης Τράστας, Βόλος, 1:10.000, περίπου 1930-35. Πρόκειται
για χάρτη που βασίζεται στο σχέδιο Εμπράρ. Είναι ένας χρηστικός
χάρτης της πόλης, είναι ενδεικτικό ότι περιέχει και διαφημίσεις,
στον οποίο παρουσιάζονται τα οικοδομικά τετράγωνα της πόλης,
το αστικό οδικό της δίκτυο, καθώς και τα συστήματα σταθερής τροχιάς. (Συλλογή Σάββα Δεμερτζή)

Ακόμη, η Θεσσαλονίκη απεικονίζεται και στους πτολεμαϊκούς χάρτες, οι οποίοι αποτελούσαν το βασικό χαρτογραφικό υπόβαθρο στην Ευρώπη επί σειρά αιώνων. Στους χάρτες που αρχίζουν να συντάσσονται από τους πλέον αξιόλογους χαρτογράφους από τα τέλη του 15ου αιώνα και αργότερα, η Θεσσαλονίκη σημειώνεται με διάφορα ονόματα ανάλογα με την εθνικότητα του χαρτογράφου, αλλά και ανάλογα με το αν απεικονίζεται η αρχαία Ελλάδα ή η σύγχρονη κατά την εποχή της σύνταξης του χάρτη. Το σχέδιο της πόλης (εντός των τειχών ακόμη) εμφανίζεται σε ναυτικούς χάρτες του γαλλικού και του βρετανικού ναυαρχείου ήδη από τα μέσα του 18ου αιώνα.

 Λεπτομέρεια από ελληνικό χάρτη Θεσσαλονίκης,
41° 41΄ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ, κλίμακας 1:200.000,έκδοση Γ. Κοντογόνη, 1910. Ο χάρτης δείχνει την
περιοχή των «Πύργων», στρατώνες και άλλα τοπωνύμια.
(Συλλογή Σάββα Δεμερτζή)

Από τα τέλη περίπου του 19ου αιώνα, η προσπάθεια εκσυγχρονισμού της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και η εκτέλεση σχετικών έργων οδήγησε στη σύνταξη χαρτών μεγάλης κλίμακας, όπου απεικονίζονται τα οικοδομικά τετράγωνα και οι δρόμοι της εποχής με κείμενα στην τουρκική γλώσσα. Παρόμοιοι χάρτες συντάχθηκαν από εκδότες ταξιδιωτικών οδηγών σε μια εποχή που η μυστηριώδης Ανατολή προσέλκυε το ενδιαφέρον των περιηγητών.

Τοπογραφικός χάρτης της πόλης της Θεσσαλονικης,
«Plan de la Ville de Salonique» έκδοση εφημερίδας L’ Independent,
Λιθογραφείο Γκατένιο, 1:10.000, 1916(Κέντρο Ιστορίας Θεσσαλονίκης)

Από τις αρχές του 20ού αιώνα, η Θεσσαλονίκη αποτυπώθηκε και χαρτογραφήθηκε από τοπογραφικές υπηρεσίες των συμμαχικών δυνάμεων που στρατοπέδευαν στην πόλη κατά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, αλλά και από ελληνικές υπηρεσίες. Η πυρκαγιά του 1917 και οι ανάγκες αποκατάστασης των πυροπαθών οδήγησαν στην αποτύπωση της πυρίκαυστης ζώνης και στο νέο ρυμοτομικό σχέδιο του Ερνέστου Εμπράρ. Το ελληνικό κράτος κατόπιν προχώρησε σε επεκτάσεις του σχεδίου πόλης, καθώς έφθαναν οι πρόσφυγες στη Θεσσαλονίκη μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή και σε εκπόνηση νέων ρυμοτομικών σχεδίων αργότερα. Η πόλη μεγάλωσε και μεγαλώνει ακόμη...