ΓΙΑΝΝΗΣ ΜΟΡΑΛΗΣ. ΣΧΕΔΙΑ 1934-1994

Γιάννης Μόραλης
Σχέδια 1934-1994

Κείμενα:Πέγκυ Ζουμπουλάκη, Διονύσης Καψάλης,
Ν. Π. Παΐσιος
Σχεδιασμός, επιμέλεια: Διονύσης Καψάλης
Αθήνα, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης 2008
309 σελ. με 218 έγχρωμες και α/μ εικόνες
Τιμή: 76.44 € / στο βιβλιοπωλείο μας 61.15 €

Η έκδοση αυτή πραγματοποιήθηκε με την ευκαιρία της ομώνυμης έκθεσης που διοργάνωσε το Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, σε συνεργασία με την γκαλερί Ζουμπουλάκη και έγινε στον εκθεσιακό χώρο του Μεγάρου Εϋνάρδου (16 Δεκεμβρίου 2008 έως 15 Φεβρουαρίου 2009). Στην έκθεση αυτή παρουσιάζεται αυτόνομα μια σειρά από 225 σχέδια του Γιάννη Μόραλη, που φιλοτεχνήθηκαν στο διάστημα 1934-1994. Όπως αναφέρει χαρακτηριστικά ο Ν. Π. Παΐσιος στο εισαγωγικό του σημείωμα: «Το ύφος των σχεδίων ακολουθεί ή προαγγέλλει, σε γενικές γραμμές που επιτρέπουν πάμπολλες εξαιρέσεις, τις περιόδους της ζωγραφικής του».

Σπουδή, 1948. Μολύβι 19,7x22,2

Σε ό,τι αφορά όμως τη λειτουργία τους, μπορούμε να χωρίσουμε τα σχέδια σε δύο μόνο περιόδους με ορόσημο τη δεκαετία του 1970. Πριν από το ορόσημο αυτό, το σχέδιο απολαμβάνει σχετική αυτονομία σε σχέση με τη ζωγραφική· μετά, χάνει την ελευθερία αυτή αλλά κερδίζει την πειθαρχία της βασιλικής οδού που οδηγεί στη ζωγραφική. Επιβεβαιώνεται ακόμα η εντύπωση ότι ο Μόραλης είναι ο Έλληνας ζωγράφος με τα περισσότερα προσχέδια / μελέτες πριν καταλήξει στο τελικό έργο. Τέλος, γίνεται ξεκάθαρη η σημασία της τεράστιας οπτικής μνήμης του Μόραλη.

Από τη δημιουργία ενός αρχικού θέματος πάνω στο χαρτί μέχρι την πλήρη οργάνωσή του πάνω στο μουσαμά, μπορεί να μεσολαβήσουν μήνες, χρόνια ή και δεκαετίες. Μοιάζουν δηλαδή τα σχέδιά του με σπόρους μουσικών μοτίβων που χρειάζονται καιρό μέσα του για να βλαστήσουν, να οργανωθούν και να αναπτυχθούν σε τραγούδι ή σε ολόκληρη συμφωνία. Πολλές φορές μάλιστα τα μοτίβα αυτά επαναλαμβάνονται από έργο σε έργο ή από δεκαετία σε δεκαετία.

Προσχέδιο για νωπογραφία, Παρίσι 1939.
Υδατογραφία και μολύβι 27,7x22

Η οπτική μνήμη του Μόραλη αποκτά μεγαλύτερη σημασία αν αναλογιστούμε ότι, σύμφωνα με την ομολογία του ίδιου του ζωγράφου, δεν έχει μπροστά του, προ οφθαλμών, τα σχέδια ή τις σπουδές του όταν ζωγραφίζει, δεν του χρειάζονται άμεσα, γιατί μέσα του υπάρχει το απόσταγμα του γητεύματός τους. Στο Dictionnaire des idées reçues της ιστορίας της τέχνης ο Πικάσσο έχει καταγραφεί (λανθασμένα) ως εξαιρετικός σχεδιαστής που υστερεί στο χρώμα, ενώ ο Ματίς (πάλι λανθασμένα) έχει καταγραφεί ως ζωγράφος εξαιρετικός στα χρώματά του, που υστερεί όμως στο σχέδιο.
Ευτυχώς, στο ανάλογο λεξικό της μικρής ιστορίας της νεοελληνικής τέχνης, ο Μόραλης δεν μπορεί να κλειστεί σε τέτοια (λανθασμένα) καλούπια: ισορροπεί με ακρίβεια και χάρη δεινού χορευτή πάνω στο τεντωμένο σχοινί που (νομίζουμε ότι) χωρίζει το σχέδιο από το χρώμα. Στο κλασικό ερώτημα: «Το σχέδιον ή το χρώμα;» του Εγγονόπουλου, ο Μόραλης απαντά χωρίς δισταγμό: και το σχέδιο και το χρώμα, ή τόσο το σχέδιο όσο και το χρώμα.

Γυμνό, 1954. Λάδι σε μουσαμά, αγνώστων διαστάσεων (το έργο λανθανει)

Ο Γιάννης Μόραλης γεννήθηκε στην Άρτα το 1916. Το 1936 αποφοίτησε από την ΑΣΚΤ Αθήνας και, ως υπότροφος της Ακαδημίας Αθηνών, έφυγε, το 1937, για τη Ρώμη. Συνέχισε τις σπουδές του στα Εργαστήρια ζωγραφικής και νωπογραφίας της Ecole Nationale des Beaux-Arts στο Παρίσι, όπου παράλληλα παρακολούθησε μαθήματα ψηφοθετικής στην Ecole des Arts et Métiers. Το 1947 εκλέχτηκε τακτικός καθηγητής της Προπαρασκευαστικής Τάξης στην ΑΣΚΤ και το 1957 τακτικός καθηγητής στο Εργαστήριο ζωγραφικής, απ’ όπου αποχώρησε το 1983. Έχει συμμετάσχει σε πολλές ομαδικές εκθέσεις ζωγραφικής και χαρακτικής ─αντιπροσωπεύει την Ελλάδα στην Μπιεννάλε της Βενετίας το 1958 μαζί με τον Γιάννη Τσαρούχη και τον γλύπτη Αντώνη Σώχο─ και έχει πραγματοποιήσει 12 ατομικές εκθέσεις (1958 κ.ε.). Καλλιτέχνης με πολύπλευρο έργο, έχει φιλοτεχνήσει σχέδια για ταπισερί και κεραμικές συνθέσεις, ενώ αρχιτεκτονικές εφαρμογές του κοσμούν κατοικίες και δημόσια κτίρια (όπως η διακόσμηση της ΒΔ και της ΝΑ όψης του ξενοδοχείου Χίλτον). Έχει επίσης σχεδιάσει σκηνικά και κοστούμια για το Εθνικό Θέατρο, το Θέατρο Τέχνης του Κάρολου Κουν και το Ελληνικό Χορόδραμα της Ραλλούς Μάνου, και έχει εικονογραφήσει βιβλία (Ελύτης, Σεφέρης, Καββαδίας κ.ά.), καθώς και πολλά εξώφυλλα δίσκων (όπως του Χατζιδάκι και του Θεοδωράκη).