ΜΙΚΗΣ ΘΕΟΔΩΡΑΚΗΣ

Μίκης Θεοδωράκης

Οι δρόμοι του Αρχάγγελου

Αυτοβιογραφία, τόμοι Α'-Β' σε κασετίνα

Ηράκλειο, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης 2009
1180 σελ., τιμή 60,00 € / στο βιβλιοπωλείο μας 45.00 €

Στους Δρόμους του Αρχάγγελου ο Μίκης Θεοδωράκης αυτοβιογραφείται. Κάνει μια κατάδυση στο χρόνο και τις μνήμες του και αφηγείται τα γεγονότα και τα συναισθήματα που διαμόρφωσαν την προσωπικότητά του και καθόρισαν την καλλιτεχνική και πολιτική πορεία του. Ζει τα παιδικά του χρόνια περιπλανώμενος στις διάφορες πόλεις της Ελλάδας, ακολουθώντας τον πατέρα του, ανώτατο κρατικό υπάλληλο. Γνωρίζει τον τρόπο ζωής και τη μουσική των περιοχών όπου εγκαθίστανται, όμως αισθάνεται παντού διαφορετικός και μόνος. Νομάς και ξένος, βρίσκει καταφύγιο στη μουσική. Στη διάρκεια της εφηβείας, αποφασίζει να αφιερωθεί ολοκληρωτικά στη μουσική, και αρχίζει να συνθέτει, ενώ βρίσκει ένα άλλο σημαντικό στήριγμα, την ποίηση. Εκείνα τα χρόνια ανακαλύπτει και τον Μαρξισμό.

 Ράχες, Ικαρίας, Χριστός, 1947.
Πρώτη εξορία

Από μαθητής του Γυμνασίου οργανώνεται στην Αντίσταση εναντίον των κατακτητών. Κυνηγημένος, διαφεύγει στην Αθήνα όπου το 1943 οργανώνεται στο ΕΑΜ. Φοιτά στη Νομική για ένα σύντομο διάστημα, ενώ γράφεται και στο Ωδείο Αθηνών. Οργανωμένος στην αριστερά, συμμετέχει στα Δεκεμβριανά, τραυματίζεται σοβαρά, ζει στη συνέχεια το κυνηγητό των αριστερών στον Εμφύλιο, εξορίζεται στην Ικαρία και τη Μακρόνησο. Μέσα στα βασανιστήρια και την ταπείνωση, συνεχίζει να συνθέτει μουσική καθώς και το όραμά του για το δημοκρατικό πολιτικό μέλλον της Ελλάδας. Με την υγεία του βαριά κλονισμένη, καταφεύγει στην Κρήτη όπου γνωρίζει τις ρίζες του και γιατρεύει της πληγές του. Η δεκαετία του ’50 είναι ιδιαίτερα δημιουργική για τον Μίκη Θεοδωράκη: φεύγει για σπουδές στο Παρίσι, βραβεύεται και γίνεται διεθνώς γνωστός για το συμφωνικό του έργο και επιστρέφει στην Ελλάδα το 1959. Το αίτημά του για εθνική συμφιλίωση φέρνει σε δύσκολη θέση τους συντρόφους του και προβληματίζει τους αντιπάλους του.

 Εύδηλος Ικαρίας 1948. Εξόριστος, για δεύτερη φορά,
με τους συντρόφους του γραφείου της ΕΠΟΝ

Το 1960 παρουσιάζει για πρώτη φορά τον «Επιτάφιο», ενώ συνθέτει «Tο τραγούδι του νεκρού αδελφού» και το «Άξιον εστί». Τις δεκαετίες 1960-1970, συνεχίζει να συμμετέχει ενεργά στην πολιτική ζωή της χώρας. Το 1963 ηγείται της Νεολαίας Λαμπράκη και εκλέγεται βουλευτής της ΕΔΑ. Τον Απρίλιο του 1967 –αφού απευθύνει πρώτος έκκληση για αντίσταση στη Χούντα– περνά στην παρανομία και συλλαμβάνεται.

Αυτή την περίοδο της ζωής τού συνθέτη καλύπτει η επίτομη αναθεωρημένη έκδοση των «Δρόμων του Αρχάγγελου», που γράφηκαν στο διάστημα 1986-1995. Πρόκειται για μια αφήγηση που αφορά τον ίδιο τον συνθέτη και το έργο του, όπως ο ίδιος θέλει να τα προσδιορίσει. Προσωπική του κατάθεση οι δύο αυτοί τόμοι, αποτελούν μοναδικό πρωτογενές υλικό, δείγμα γραφής ενός μεγάλου αφηγητή, που η καλλιτεχνική και πολιτική παρουσία του σημάδεψαν την Ελλάδα του 20ού αιώνα.

Θέατρο Κεντρικόν, αρχές του 1963.
Λαϊκή συναυλία Μίκη Θεοδωράκη – Μάνου Χατζηδάκι
που παρουσιάζει η ηθοποιός Κατερίνα

«...Τι είναι αυτό άραγε που θα φέρει τον αρχάγγελο Μιχαήλ στον τίτλο της αυτοβιογραφίας του συνονόματού του Μιχαήλ Θεοδωράκη; Γιατί δεν την ονόμασε “ Η Μουσική μου – Αφήγημα” ή απλώς “ Αυτοβιογραφικά”, καταπώς αρχικά σκεφτόταν, ή όπως αλλιώς; Να η απάντησή του:
‘‘[…] το μυστηριακό και ακαθόριστο: Οι δρόμοι του Αρχάγγελου νομίζω ότι ταιριάζει πιο πολύ. Μήπως, στο κάτω κάτω, είμαστε εμείς που διαλέγουμε τα μονοπάτια της ζωής; Όλο και κάποιος Αρχάγγελος μάς οδηγεί με τις αόρατες φτερούγες του.’’

[…] Ο Θεοδωράκης πιάνει να γράψει την αυτοβιογραφία του το 1985, σε ηλικία εξήντα χρονών, σε μια εποχή που αισθάνεται –δεν είναι η πρώτη φορά ούτε η τελευταία– μόνος, αυτοφυλακισμένος και διωκόμενος, με σκοπό να φωτίσει τη μουσική δημιουργία του, ειδικότερα τα τραγούδια του.Έχοντας λοιπόν ως αποκλειστικό σκοπό να ‘‘βοηθήσει στην καλύτερη κατανόηση των τραγουδιών του και της μελοποιημένης από αυτόν ποίησης’’, είναι αποφασισμένος να μην κάνει λόγο παρά ελάχιστα για την πολιτική πλευρά της ζωής του, τότε μοναχά που είναι εντελώς απαραίτητο.

 1965. Στην κηδεία του Σωτήρη Πέτρουλα

[…]Διαβάζοντας σήμερα την Αυτοβιογραφία, βλέπουμε ότι η αρχική πρόθεση δεν επιβεβαιώνεται στις σελίδες της, με την έννοια ότι η αναφορά στην ‘‘εξωμουσική δράση’’ όχι μόνο δεν είναι ‘‘ξώφαλτση’’ αλλά, αντίθετα, κυριαρχεί. Αναπόφευκτα και ορμητικά, η πολιτική δράση του συγγραφέα, ξεπερνώντας κάθε αρχική πρόθεση, κατακλύζει το βιβλίο. Και πώς αλλιώς; Η πολιτική και η μουσική στη ζωή αυτού του ανθρώπου είναι αξεχώριστες σαν τις δύο σελίδες ενός φύλλου, όσο και αν ο ίδιος νιώθει συχνά διχασμένος ανάμεσα στις δύο. Αυτή ωστόσο η ποσοτική κυριαρχία της πολιτικής στις σελίδες του βιβλίου διόλου δεν σημαίνει ότι δεν υπηρετείται η αρχική πρόθεση. Τουναντίον. Υπηρετείται, θα έλεγα, με έναν πολύ πιο ουσιαστικό τρόπο από ό,τι αν ιστορούνταν αναλυτικά οι συγκεκριμένες συνθήκες γέννησης του τάδε ή του δείνα τραγουδιού.

 1966. Με τον Γρηγόρη Μπιθικώτση
στις πρόβες του έργου «Ρωμιοσύνη»

[…] Η πεντάτομη πρώτη έκδοση (Κέδρος 1986-1995) γίνεται τώρα δίτομη. Παραλείπεται από τον πέμπτο τόμο ο “Επίλογος”του Guy Wagner (O άλλος Θεοδωράκης και η άλλη Ελλάδα) καθώς και η απάντηση του Θεοδωράκη (Κάποιες διευκρινίσεις στο κείμενο Wagner). Οι μαρτυρίες τρίτων, που υπήρχαν επίσης στον πέμπτο τόμο, δεν αποτελούν τώρα χωριστή ενότητα, αλλά αποσπάσματά τους έχουν ενσωματωθεί στο σώμα της αφήγησης, στο οικείο σημείο. Εκσυγχρονίστηκε και ενοποιήθηκε η ορθογραφία. Εμπλουτίστηκε το φωτογραφικό υλικό και προστέθηκαν δύο ευρετήρια, ένα κυρίων ονομάτων (προσώπων και τόπων) και ένα έργων.»

(Από τον πρόλογο του Α΄τόμου)
Σταύρος Ζουμπουλάκης
Διευθυντής περιοδικού «Νέα Εστία»